در شبکه یک از فیلم معروف «به وقت شام» پخش جمعه شب تا مستند «چرا سوریه» و مستند «سلفی با ابومهدی». در شبکه مستند که معمولا برنامه هایش را با علاقه بیشتر تماشا می کنم، وضعیت به همین منوال بود، اما شدیدتر: مستند «عراق، نابودی یک ملت»، مستند «جامعه جنگ»، مستند «اول شخص غایب». ” “، مستند “متولد غزه”، مستند “منطقه کویرس، وطن کوچک من”، مستند “آغاز داعش” و در نهایت دو قسمت از مستند “مورد بحران سوریه”.
به غیر از این برنامه ها که متأسفانه نتوانستم برخی از آنها را تماشا کنم، احتمالاً برنامه های دیگری با این مضمون بود که در این دو روز از دست رفته بودم، مانند صحبت ها و تذکرات آقای نجاح محمدعلی، تحلیلگر عراقی. ناجا شخص خاصی است که به گفته خودش بارها به ایران آمده و یک بار توسط وزارت اطلاعات ایران دستگیر شده، مدت ها در اوین و در شرایطی – به تعبیر خودش بسیار سخت – زندانی بوده است. سپس از ایران اخراج شد. نجاح که می گوید قبلا با پاسپورت جعلی به ایران آمده و دلیل این کار را نمی گوید، مدعی است زمانی توسط ایران به قتل رسیده و به برزخ رفته است، اما در عین حال اکنون در برنامه های مختلف به عنوان یک نفر حضور دارد. حامی ایران در این مصاحبه که نسخه ای از آن را در آرشیو شبکه های تلویزیونی نیافتم اما در رسانه های مجازی به ما هشدار می دهد که ادامه تضعیف نظام می تواند به پایان سوریه منجر شود. او در آغاز اذعان می کند که ایران سوریه یا لیبی نخواهد شد، دو کشوری که هرگز به روابط سابق خود بازنگشته اند.
درس هایی از «پرونده بحران سوریه»
اگر هدف از پخش این گونه برنامه‌ها هشدار دادن به مردم برای جلوگیری از تکرار فاجعه مشابه در ایران بود، باید گفت که برنامه مستند «پرونده بحران سوریه» مسیری را که سوریه طی می‌کرد به وضوح نشان می‌داد و ممکن است ایران راه دیگری داشته باشد. . انصافاً باید این برنامه مستند را اثری قابل توجه بنامم، برخلاف همیشه که بی رحمانه از برنامه ها و رویکرد رسانه ملی انتقاد کرده ام. این مستند که تا زمان نگارش این متن در دو قسمت پخش شده است، محصول مشترک «مرکز مستند سوره» و شبکه مستند است. برخلاف رویه معمول رسانه های حامی دولت بشار اسد در سوریه که معمولا فجایع رخ داده در آن کشور را به مخالفان بشار نسبت می دهند، این مستند می گوید کشورهای خارجی با محوریت کشورهای غربی و عربی و در نهایت داعش، عامل فاجعه است. آنها عامل سوریه هستند. مستند «پرونده بحران سوریه» با نگاهی نسبتاً تحلیلی و در قالب پژوهشی به روند شکل گیری فاجعه کنونی سوریه پرداخت و به نکات خوبی در آن اشاره کرد. این برنامه که به دولت حافظ اسد و پسرش بشار اختصاص داشت، با تشریح دلایل اصلی شکل گیری اعتراضات علیه این خانواده، به مواردی اشاره کرد که تاکنون کمتر در رسانه های داخلی به آن اشاره شده است:
- استقرار نظام تک حزبی و عدم امکان مخالفان جدی (اپوزیسیون)
- تمدید مستمر و غیرموجه وضعیت اضطراری در سوریه که به رئیس جمهور اختیارات بیشتری برای تسلط بر دولت می داد (از سال 1963).
- عدم امکان رقابت با رئیس جمهور در انتخابات ریاست جمهوری به گونه ای که انتخابات ریاست جمهوری به رفراندوم (توافق یا مخالفت با ادامه ریاست جمهوری) تبدیل شده بود.
- اپوزیسیون محافظه کار سنتی کابینه با پیشنهاد تغییرات سیاسی و اصرار بر پایبندی به مخالفان
- مخالفت همین بخش از کابینه که موثر هم بود با اصلاحات سیاسی به بهانه اینکه مردم به اصلاحات اقتصادی نیاز دارند نه اصلاحات سیاسی و اصلاحات اقتصادی زمان بر است.
- تداوم مشکلات اقتصادی و معیشتی جمعیت به ویژه مشکلاتی که در اثر اشتباهات دولت برای دهقانان به وجود آمد و باعث بیکاری بیش از 800 هزار نفر از آنها (به عبارتی 800 هزار خانوار) شد.
- فقدان برنامه اجتماعی دولت برای مدیریت بحران
- دخالت سایر کشورها در مسئله سوریه
ناگفته هایی از «پرونده»
این مستند که البته نمی توانست زاویه کلی با سیاست های سیاسی رسانه ملی داشته باشد در کنار تحلیل خود به موضوعاتی اشاره کرد که تاکنون کمتر در رسانه های داخلی به آن پرداخته شده بود. حال و هوای این مستند، فضای فهرست کردن اشتباهاتی بود که در دوران اسد و به ویژه در دولت بشار اسد و عمدتاً توسط او رخ داد، از اشتباهات ارتش بشار در استفاده از سلاح های سنگین در شهرها تا گمشده ها. فرصت اصلاحات و در نهایت عفو غیر قابل درک مخالفان، سلفی ها و اسلام گرایان تندرو و آزادی 1000 نفر از آنها. در تفسیر این برنامه، این عفوها با این استدلال غلط انجام شد که آزادی و حضور نیروهای اسلامگرای تندرو هم می تواند بخش اسلامگرای جامعه را راضی کند و هم فعالیت جریان سکولار را که جریان اصلی علیه حکومت بود محدود کند. . در حالی که در عمل برعکس بود و تندروهایی که آزاد شدند پس از آزادی به صفوف گروه های نظامی علیه دولت پیوستند.
یکی از متنوع ترین موضوعاتی که در این مستند به آن اشاره شد، نقش داعش بود. این مستند بر خلاف آنچه که بسیاری از مردم معتقدند – که گمان می رود داعش از ابتدا یکی از دشمنان اصلی حکومت بشار بوده است – ضمن تشریح روند تشکیل گروه های نظامی سلفی علیه بشار اسد به این جریان اشاره کرده است. القاعده و داعش و به صراحت مدعی شد که بر خلاف القاعده که رهبر آن زمان (ایمن الظواهری) دستور جهاد علیه حکومت بشار را داده بود، رهبر وقت داعش (ابوبکر البغدادی) آن را حرام اعلام کرده بود! البته این مستند در این دو قسمت که در مسیر بازخوانی تاریخ ارسال شده است، در سال های اخیر هنوز نرسیده است تا مشخص شود چگونه نقش واقعی داعش، یکی از بیرحمانه ترین و مرموزترین حرکت های تروریستی را به تصویر می کشد. جهان امروز در تداوم بحران سوریه. مهم نیست که اپیزود(های) بعدی چگونه خواهد گفت، این دو قسمت سوالات ناگفته و مطرح شده ای را در ذهن بیننده در مورد نقش واقعی داعش در بحران سوریه آشکار کرده است.
این مستند حتی اهمیتی نداد که نقش سوریه در ترور رفیق حریری، نخست وزیر لبنان و دلیل فشار جامعه جهانی برای خروج نیروهای سوری از لبنان و همچنین خصومت های متعاقب آن علیه این کشور را رها کند. سعد حریری، پسر رفیق حریری و نخست وزیر سابق لبنان، با دولت بشار در این موضوع جستجو شده است. اگرچه این مستند علاوه بر علل مختلف مشکلات اقتصادی سوریه، به هزینه حضور نظامی سوریه در لبنان توجهی نداشت، اما این نکته خود به خود به آگاهی بیننده رسید.
اشاره ای به ابتدای «پرونده».
مستند «پرونده بحران سوریه» آغاز اعتراضات در دوران بشار اسد را همزمان با گسترش بهار عربی (بیداری عربی) در کشورهای مصر، لیبی، تونس و یمن دانست. تظاهراتی که در شهر درعا در سوریه به صورت مسالمت آمیز آغاز شده بود، اما با تلاش شدید نیروهای امنیتی و شکنجه دانش آموزان در مدرسه ای وارد مرحله جدیدی شد، مدرسه ای که چند دانش آموز در آن در صف شعار نوشته بودند. با بهار عربی و بعد از آن. تأثیر شدید آن باعث اعتراض خانواده ها و سپس جمعیت شهر شد. این مستند ضمن نمایش تصویری از ناخن های یک دانش آموز، از بزرگ نمایی رسانه های خارجی در این زمینه صحبت کرد و معتقد بود برخورد تند و تند مطرح شده در حد ضرب و شتم دانش آموزان است. برخلاف ادعاها، دانش آموزان اصلاً کودک نبودند. با این حال، این مستند نشان داد که برخورد امنیتی با یک اعتراض ساده به حدی کار را پیچیده کرد که عقب نشینی های بعدی بشار در دیدار با شخصیت های ارشد درعا راه را باز نکرد، نه تنها تغییر مقامات محلی و حتی فرماندار نیز راه را باز نکرد. انجام دهید. دردی را التیام بخشید که دادن 14 امتیاز بزرگ به مردم درعا، مانند وعده گذار از نظام تک حزبی و لغو وضعیت فوق العاده پس از 44 سال، نتیجه ای نداشت. این مستند به نوعی نشان داد که در درک و توجه به خواسته های مردم وقت تلف می شود و به نوعی دیر اقدام می شود.
نقش عوامل خارجی در “مورد”
مستند پرونده بحران سوریه بیش از همه عوامل شکل‌گیری فاجعه سوریه به نقش دخالت کشورهای خارجی پرداخت و محور اصلی این نقش را برای ترکیه، عربستان سعودی، قطر، آمریکا و فرانسه برشمرد. اگرچه هیچ اشاره ای به نقش کشورهای دیگر نشد، اما تا پایان قسمت دوم سه نوع نقش به کشورهای خارجی داده شد:
- حمایت رسانه‌ها از مخالفان: این برنامه نشان داد که رسانه هایی مانند الجزیره قطر با پخش و بزرگنمایی اخبار اعتراضات و رساندن اخبار خود به جهان و انتشار این اخبار در سطح عربی نقش بسزایی در شکل گیری و هدایت اعتراضات داشتند. کشورها، اتحادیه عرب را وادار به اتخاذ مواضع جدی و عملی کردند و در سطح جهانی باعث افول بشار در افکار عمومی جهان و زمینه ساز تصمیمات بعدی در شورای امنیت شد. در این برنامه ترکیه به دلیل کمک به برگزاری نشست مخالفان بشار در استانبول و سپس آنتالیا یکی از کشورهای موثر در فاجعه سوریه محسوب می شد.
- حمایت مالی و نظامی از مخالفان: این مستند از نقش برخی کشورها مانند عربستان، قطر، ترکیه و حتی جریان های سیاسی لبنان در کمک و تجهیز گروه های مخالف آگاه بود. البته این برنامه در پایان قسمت دوم خود هنوز به تاریخ حضور نظامی برخی کشورها در سوریه نرسیده است، اما نکته قابل توجه این است که نشان داد سوریه به دلیل . انحلال ارتش و ضعف ارتش در حفظ یکپارچگی کشور در حالی که توجه به موقع به خواست مردم و به تعبیر کارشناسان برگزاری یک همه پرسی سالم و آزاد می توانست مانع از دخالت سایر کشورها شود. و وقوع فاجعه
- کمک برخی از دولت ها به حضور شهروندان خود در جنگ با دولت سوریه: شاید مهمترین ناگفته ای که در این برنامه مطرح شد، روند پیوستن اتباع خارجی به مخالفان دولت سوریه بود. این برنامه نشان داد که کشورهای اروپایی برای رفع ناراحتی شهروندان اسلامگرای تندرو خود، با وجود اشراف اطلاعاتی که در اختیار داشتند، نه تنها مانع از آمدن آنها به سوریه نشدند، بلکه حتی با تسهیل و گاه ترویج آن به این روند کمک کردند. این مستند ناخودآگاه به این فرضیه نگاه می‌کند که برخی کشورها کاری کردند که سوریه را به قتلگاه اسلام‌گرایان تندرو و گاه استقلال‌طلب خود تبدیل کنند و در واقع یکی از تهدیدات امنیتی داخلی کشور خود را در سرزمین مردم سوریه ایجاد کردند. و بهای ویرانی کشور را تا حدی بالا بردی. اگرچه در این برنامه نام هیچ کشوری ذکر نشده است و نامی از داعش به میان نیامده است، اما احتمالاً کارشناسان بسیاری هستند که می توانند بگویند بیشترین درصد خارجی هایی که به قصد تشکیل دولت اسلامی به سوریه آمده اند، از کدام منطقه و کشور و به چه شکل بوده اند. چه جریانی است این کارشناسان احتمالاً می توانند نتایج واقعی این حضور را که در سال های بعد اتفاق افتاد، ترسیم کنند. البته بعید نیست اگر قسمت های بعدی برای این مستند ساخته و پخش شود از صحبت درباره این موضوع مهم غفلت شود اما به هر حال این مستند با مراجعه به این مستند سوالی را در ذهن مخاطبان ایجاد کرد. موضوع مهمی که تاکنون مورد غفلت قرار گرفته بود. دیگر نمی توان آن را به راحتی دور زد یا مدیریت کرد.
6565