یومیر/اصفهان اواخر سال گذشته بود که سقاخانه‌ای در محلۀ قبله دعا تخریب شد. بعد از گذشت چهارماه از آن ماجرا، سقاخانۀ دیگری در محلۀ منبرگلی تخریب‌شده و بیمِ آن می‌رود که با تداوم این تخریب‌ها، اصفهان از این بخشِ تاریخ محلی‌اش تهی شده و خاطرۀ جمعی را نیز ازبین ببرند.
سقاخانۀ اول در محلۀ قبله دعا، دو سنگ قبر را در دلِ خود جای داده بود که تاریخِ حک‌شده بر روی آنها تعلقشان به دورۀ صفوی را تائید می‌کرد و البته بر اساس مستندات کتب تاریخی از جمله کتاب «مزارات اصفهان و تکسرت القبور» این سنگ قبرها آثاری برجای‌مانده از قبرستان تاریخیِ محلۀ قبله دعا بوده است.
این واقعه در حالی اتفاق افتاد که پیش از آن، اداره کل اوقاف و امور خیریه استان با توجه به عطش شهرداری منطقه یک اصفهان به تخریب سقاخانه محله قبله دعا، به صورت مکتوب به این نهاد اعلام کرده بود که این سقاخانه، تاریخی و وقفی است. اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان نیز تاریخی بودنِ آن را تائید و اعلام کرده بود که حتی اگر تاریخی هم نباشد چون بنایی وقفی است کسب مجوز از اداره اوقاف برای انجام هر اقدامی ضروری است.
شهرداری اما به تذکر کتبی اداره اوقاف نیز اعتنایی نکرد و سقاخانه مورد احترام و اعتنای مردم محله را بدون هماهنگی با اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و اداره کل اوقاف و امور خیریه اصفهان، تخریب کرد؛ اقدامی که به بهانه آزادسازی برای تسهیل در عبور و مرور صورت گرفت، اما تاریخ محله قبله دعا را نشانه رفت و با آن در جدال افتاد؛ شهری که یکی از نقاط قوتش به گفته مهدی کیوان که اصفهان‌شناس است و تاریخ‌پژوه، تاریخ محلیِ آن است و هیچ شهری مانند اصفهان تاریخ محلی ندارد.
با پیگیری‌های قضایی اهالی محله و اداره کل اوقاف و امور خیریه اصفهان، شهرداری اصفهان به گفته معتمدین محله قبله دعا درخواستِ عدم پیگیری را مطرح کرده و ادعا کرد که سقاخانه جدیدی را برای آنها خواهد ساخت. البته اگرچه به بخشی از تاریخ این محله دست‌درازی کرده بود، اما شاید مرهمی می‌شد بر دل مردم محله قبله دعا. البته این ادعا یا قول نیز تا این زمان نه‌تنها عملی شد، بلکه فرصتی شد برای تخریب سقاخانه دوم!
تخریب دومین سقاخانه نیز در آخرین روز از اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳ اتفاق افتاد و یکی دیگر از سقاخانه‌های قدیمی شهر اصفهان، بازهم در نزدیکی محله قبله دعا، در محدوده محله منبر گلی و ابتدای کوچه ساغرچیان تخریب شد و بدین ترتیب طی چهارماه، تخریبِ دومین سقاخانه به‌راحتی صورت گرفت! سقاخانه‌ای که در تولیت اداره کل اوقاف و امور خیریه اصفهان قرار داشت و این اداره پیش از تخریب سقاخانه، اطلاعیه‌ای مبنی بر غیر قانونی بودن تخریبش منتشر کرد، متنی که حتی از سوی نماینده اوقاف روی دیوار سقاخانه نیز نوشته و ممنوعیتِ تخریبِ آن بدون طی روال قانونی و کارشناسی را متذکر شد؛ اما شهرداری، ابتدا متن را پاک و امحا کرد و بعدهم کلِ بنای سقاخانه را!
نکته حائز اهمیتِ دیگر دربارۀ سقاخانه محله منبر گلی، وجود سنگابِ آن بود که حتی صبحِ روز تخریب و با حضور نمایندگان شهرداری، اداره اوقاف و امور خیریه، اداره کل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع‌دستی، نیروهای انتظامی و همچنین تعدادی از اهالی این محله در محل سقاخانه، صورت‌جلسه‌ای تنظیم شد تا بدون هماهنگی و حضور کارشناسان میراث فرهنگی اقدامی برای تخریب یا جابجاییِ این سنگاب صورت نگیرد. اما در همان روز، سنگاب نیز تخریب شد!
دراین‌باره حجت الاسلام اصغر توسلی، رئیس ادارۀ اوقاف شهرستان اصفهان به یومیر گفت: «قانون این است که هیچ‌کسی حق تخریب مکان‌های میراثی را ندارد، اما با وجود اینکه ما درخصوص سقاخانه محله منبرگلی اخطار هم داده بودیم، ولی توجهی نکردند و این موضوع دلالت بر این دارد که نگاهِ آقایان نسبت به این مسائل درست نیست و آنها را کم‌اهمیت می‌دانند. ما اخطار دادیم ولی دیدیم که اخطار کفایت نمی‌کند و به همین دلیل تأمین دلیل کردیم. الآن هم کارهای قضاییِ دو سقاخانه در محله‌های قبله دعا و منبرگلی در حال انجام است.»
او ضمن اشاره به انتشار اطلاعیه‌ای از سوی این اداره که محتوای آن بر تعلق سقاخانه منبرگلی به اوقاف حکایت داشت و عدم تخریبش را متذکر شده بود و حتی روی دیوار این سقاخانه نیز نوشته شده بود، گفت: «ما بارها به‌صورت کتبی هم اقدام کردیم و گفتیم بهترین شیوه این است که اطلاع‌رسانی کنیم تا شاید آقایان ببینند و یا مردم مطالبه‌گر شوند.»
توسلی تصریح کرد: «ما موضوع تخریب سقاخانه‌ها را از سوی خودمان یعنی اداره اوقاف ادامه داده و پیگیری می‌کنیم و از شهرداری نیز در محاکم قضائی شکایت کرده‌ایم؛ البته مباحث میراثی باید از سوی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نیز پیگیری شود.»
رئیس اداره اوقاف شهرستان اصفهان تأکید کرد: «شهرداری باید همان سقاخانه را درست کند، یعنی همان چیزی را که خراب کرده‌اند اگر چیزی از آن مانده را باید مرمت و درست کنند و اگر چیزی نمانده باید همان‌جا یک سقاخانه برای مردم همان محله درست کند.»
اما تخریب دومین سقاخانه در مدت چهارماه، درحالی رخ داد که علی رضی‌زاده، شهردار منطقه یک اصفهان در پی تخریب سقاخانه اول در محله قبله دعا و در بخشی از صحبتش ادعا کرده بود که از میراثی‌بونش مطلع نبوده است. او گفته بود که: «هیچ اطلاعاتی در خصوص اینکه این بنا میراثی بوده است نداشتیم و اگر می‌دانستیم میراثی بوده چنین اقدامی نمی‌کردیم.»
اما شهردار منطقه یک، این‌بار و در پی تخریب دومین سقاخانه که در محله منبرگلی قرار داشت، در توجیه تخریب این سقاخانه و در پاسخ به خبرنگار یومیر که در قالب پیامک انجام شد، چنین نوشت: «سقاخانه‌های میراثی خط قرمز ما است و برای احیاء آن تمام تلاش خودمان را انجام داده‌ایم و خواهیم داد، مثل سقاخانه مسجد لنبان که تمام تلاش فنی و مالی را برای احیاء آن انجام داده‌ایم.»
او همچنین در ادامۀ نوشتار خود آورد: «مواردی که هیچ سندی ندارد و عده‌ای به دنبال منافع شخصی و میراثی‌سازیِ آن هستند مطابق ضوابط و قوانین عمل خواهیم کرد.»
شهردار منطقه یک اصفهان درحالی از میراثی‌نبودنِ سقاخانه محله منبرگلی صحبت می‌کند که هادی الهیاری، مدیر گروه امانی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان تعریف جامع‌تری از بناهای میراثی ارائه کرده و از خاطره جمعی سخن می‌گوید. چیزی که گویا بسیاری از مسئولان از جمله علی رضی‌زاده از آن اطلاعی ندارند.
الهیاری در گفت‌وگو با یومیر چنین توضیح داد: «حتی اگر این سقاخانه قدمتی کمتر از ۱۰۰ سال داشت، اما واجد ارزش بود، چراکه جزئی از خاطره جمعی مردم محله بود و مردم به آن اعتقاد داشتند و موضوع خاطره شهری اهمیت بسیاری دارد، حتی یکی از تعاریف میراث نیز همین است. وقتی بزرگان و پیران این محله تأیید می‌کنند که این سقاخانه را از زمان کودکی به یاد دارند و از خاطره‌های پدرانشان با این سقاخانه می‌گویند بنابراین بنایی میراثی و ارزشمند است.»
او ادامه داد: «از سوی دیگر شهرداری با ساده‌ترین روش‌های حفاظتی و مرمتی می‌توانست سنگاب این سقاخانه را به مکان دیگری انتقال دهد تا از آن استفاده شود. این سنگاب در بدنۀ آجر و گِل قرار داشت و شهرداری منطقه یک، با اقدام بدون علم و و ناشیانه‌اش آن را هم تخریب کرد. این درحالی است که ما حتی یک ظرف سفالی هشتاد تکه را سالم بیرون می‌آوریم! این را هم می‌دانم که برای کارشناسیِ این سنگاب نیز یک نامه زده شده بود ولی از نتیجه آن اطلاعی ندارم.»
مدیر گروه امانی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان با بیان اینکه اقدام شهرداری در تخریب سقاخانه و سنگابش درست نبود، درخصوص تخریب سریالی سقاخانه‌ها گفت: «فکر نمی‌کنم چنین موضوعی در پیش باشد. ما اجازه چنین کاری را نمی‌دهیم. سقاخانه، یکی از ویژگی‌های شهر است و در مباحث حفاظتی و مرمتی و حتی نوسازی و بهسازی اماکنی که قبلاً دارای سقاخانه بوده‌اند جانمایی سقاخانه باید رعایت شود.»
به گزارش یومیر، با تخریب دو سقاخانه در محله‌های قبله دعا و منبرگلی که البته تنها سقاخانه‌های موجود در این محدوده هم نیستند نباید این موضوع را دور از ذهن دانست که شاید تخریب سایر سقاخانه‌های این دو محله به بهانه آزادسازی و تعریض گذر و هر نام دیگری ادامه داشته باشد و بدین‌ترتیب اصفهان را از این بخشِ تاریخ محلی‌اش تهی کرده و خاطره جمعی را نیز ازبین ببرند. از سوی دیگر باید این مسئله را نیز یادآور شد که اگرچه تخریب این دو سقاخانه از سوی شهرداری منطقه یک صورت‌هگرفته است، اما گویا تولیت اداره اوقاف و امور خیریه تنها آن زمان که موضوع تخریب جدی شد اقدام به نامه‌نگاری کرد، درحالی‌که لازم بود تا پیش از تخریب نسبت به مرمت، حفاظت، مستندنگاری، و یا حتی واگذاری امور حفاظتی و مرمتی‌شان به هیئت امنای مساجد نزدیکش و حتی به مردم اقدام کند. با این حال اما به نظر می‌رسد که عطش شهرداری منطقه یک فقط با یک راه‌حل سیراب می‌شد که همان تخریب بنا و سنگابش بود در صورتی که در صورت اصرارِ شهرداری بر تخریب بنا، امکان خارج کردنِ سنگاب و انتقال آن به مکانی دیگر برای حفاظت امکان‌پذیر بود که متأسفانه چنین نشد.
انتهای پیام