ایرج افشار؛ آن گونه که من او را دیدم

مرحوم ایرج افشار (متوفی 18 اسفند 1390) سالها از اعضای هیئت علمی مؤسسه الفرقان لندن بود. تشکیل شد. اعضای این مرکز را دانشمندانی از کشورهای مختلف اسلامی و برخی مستشرقان تشکیل می دادند که یکی از آنها مرحوم افشار بود. سالها ریاست این موسسه بر عهده دکتر شریفی دانشمند ایرانی که اخیراً در ایران ساکن شده و متأسفانه اکنون از وضعیت وی بی اطلاعم.

مرحوم ایرج افشار در برنامه ها، جلسات مشورتی و دوره های آموزشی که در استانبول برگزار می شد، شرکت می کرد. این مؤسسه آثار بسیاری را در زمینه میراث اسلامی، به ویژه در انتشار فهرست‌های نسخه‌های خطی از کتابخانه‌های فهرست نشده منتشر کرد.

مؤسسه الفرقان در سال 1397 خاطره ای از مرحوم ایرج افشار با عنوان «تحقیق و بررسی مهده به ایرج افشار» منتشر شد که توسط زکی یمانی معرفی شد و شامل چند مقاله بود. مرحوم افشار در مؤسسه الفرقان منتشر شد. از جمله مقالات، مقاله ای از اکمل الدین احسان اغلو، یکی از اعضای هیأت علمی مرکز و سال ها رئیس سازمان همکاری اسلامی و همچنین مدیر ارسیکا مستقر در استانبول، با عنوان «ایرج افشار کاما رایت» بود. آغلو در این یادداشت شناخت خود را از ایرج افشار ارائه کرده است و به حق می توان گفت که این شناخت کاملا منطبق بر واقعیت و دقیق بوده است. این مجموعه همچنین شامل مقالاتی از دیگران از جمله ایرانیان، محمدکاظم بجنوردی و صادق سجادی، عبدالحسین آذرنگ و نصرت الله رستگار بود. عارف نوشاهی، ایمن فؤاد سید، قاسم السامرایی، محمد الطبرانی، اسامه ناصر النقشبندی و تعدادی دیگر از نویسندگان از جمله نویسندگان این خاطره بودند. این مقالات به زبان های عربی، انگلیسی و فارسی هستند. زکی یمانی در مقدمه دو صفحه ای خود از مرحوم افشار تجلیل کرد و نوشت: علامه افشار عالم و محقق برجسته جهان اسلام، مورخ، ویراستار فهرست، آگاه به نسخه های خطی فارسی، مؤلف و مرجع بود و منبع غنی در ایران شناسی در بسیاری از مراکز اسلامی و غربی. از او به عنوان «اخی الاستاز» یاد کرده و به تعبیری زیبا از او تمجید کرده است.

متن زیر ترجمه مقاله کوتاه احسان اغلو در خصوص ویژگی های مرحوم ایرج افشار است. من این متن رو از عربی ترجمه کردم و همینطور که از ترس کرونا توی خونه نشسته بودم امیدوارم خوب باشه. این روزها که به سالگرد مرحوم ایرج افشار (18 اسفند 1390) نزدیک می شویم، خواستم با ترجمه این مقاله قدمی در بزرگداشت ایشان بردارم.

اما اکمال الدین محمد احسان اغلو متولد 26 دسامبر 1943 در قاهره در رشته علوم و شیمی در دانشگاه عین شام تحصیل کرد. مدتی در کتابخانه ملی قاهره فهرست نویسی کرد. در قاهره آثار متعددی را از ترکی به عربی ترجمه کرد. سپس در ترکیه اقامت گزید و دکترای خود را از دانشگاه آنکارا گرفت. اکمال الدین بیشتر به تاریخ ترکیه، تاریخ اسلام و هنر اسلامی علاقه مند بود و در این نواحی می نوشت. در سال 1980 رئیس ارسیکا شد و به مدت 25 سال ریاست آن را بر عهده داشت. او از سال 2004 تا 2012 رهبر سازمان همکاری اسلامی بود که ارسیکا شاخه ای از تحقیقات تاریخی و هنری و فرهنگ اسلامی بود. او در تاریخ و هنر ترکیه و روابط ترکیه با اعراب و اعراب فعال بود. او در حدود سال 2014 به دلیل تمایل به حزب مردم و نامزدی خود از چشم اسلام گرایان ترک دور افتاد. او در سال 2017 دوباره برای ورود به عرصه سیاست تلاش کرد، اما دوباره موفق شد. و حالا حی یارزق … ترکی، عربی و انگلیسی و کمی فرانسوی و فارسی صحبت می کند.

حافظ شاعر ایرانی:

هرگز نمی میرد که دلش به عشق زنده شد

ایرج افشار (۱۳۹۰-۱۳۹۰)، مورخ، ویراستار فهرست، متخصص نسخه‌های خطی فارسی و نویسنده زندگینامه بزرگان و نویسنده، از چهره‌های برجسته در میان ایران شناسان بزرگ است. پدرش دکتر. محمود افشار (1362-1362) نیز متفکر، نویسنده و شاعر ایرانی بود که معرفی فرهنگ ایرانی و توسعه آن هزینه داشت. مؤسسه موقوفات محمود افشار نقش روشنی در تحقق خواسته های این پدر و پسر در خدمت اهداف فرهنگی داشته است.

ایرج افشار در طول سال‌های عمر مفید خود بی‌وقفه برای معرفی و توسعه تحقیقات ایرانی تلاش کرد. او از خودش گفت که فقط خادم فرهنگ ایرانی و پارسی است. اما شهرت او محدود به مرزهای ایران نبود، بلکه آثار برجسته و دوستی عمیقش با فرهنگ پارسی و تحقیقات ایرانی، او را به دانشمندی فراملی و فردی در مسائل مربوط به ایران تبدیل کرد. او با تمام دانشمندان فعال در تحقیقات ایران در نقاط مختلف جهان ارتباط بسیار گسترده ای داشت.

من دو دهه بهترین فرصت را داشتم تا با استاد ایرج افشار آشنا شوم، هر چند از سال 1367 که مؤسسه الفرقان تأسیس شد، با هم کار می کردیم.

مؤسسه الفرقان اساساً برای شناخت و حفظ میراث اسلامی خوشنویسی و انجام فعالیت های مختلف در این زمینه تأسیس شد. در مدتی که مدیرکل مرکز تحقیقات تاریخی، هنر و فرهنگ اسلامی (ارسیکا) بودم، با استاد افشار، از اعضای هیئت علمی مؤسسه الفرقان، در سازمان همکاری اسلامی عضویت داشتم و به همین دلیل بود. ارتباطی که دوستی را بین ما شکل داد.

استاد افشار پرونده بسیار پربار و گسترده ای در علوم مختلف داشت. او علاوه بر فعالیت های آموزشی و همچنین مدیریت در تعدادی از کتابخانه های مراکز دانشگاهی ایران، صدها کتاب و هزاران مقاله تألیف کرده است و شکی نیست که دیگران نیز با من موافقند که یافتن آن سخت است. . یک جهان ایرانی این حجم از تولید کتاب و اثر در پژوهش در تاریخ و فرهنگ ایران باشد. او میراث عظیم و پرباری از مقالات، کتاب ها، مقدمه ها و انتشارات اسناد، عکس ها، متون و پاورقی ها را برای ما به یادگار گذاشته است که هیچ محقق معاصر ایرانی روی آن کار نکرده است.

تعجب من بیشتر در این است که افشار، منبع، بیشتر به کار و فعالیت های پژوهشی خود در نسخه های خطی اسلامی و ایرانی و نیز شیوه منظم فهرست نویسی و تخصص من در زمینه فرهنگ مشغول است. در نسخ خطی ایرانی بسیار مهم و محکم است. او به محض انتشار نسخه‌ای از هر آنچه را که در نسخه‌های خطی نوشته بود به من داد.

در این دو دهه، فرصت دیدار با استاد افشار را در لندن، استانبول و تهران داشتم و در نتیجه با دیدگاه های ایشان در مورد موضوعات مورد علاقه آشنا شدم و از آن لذت بردم. از زمانی که در سال 1384 مدیرکل سازمان همکاری اسلامی شدم، این فرصت را داشتم که بیشتر به تهران سفر کنم و با استاد افشار دیدار کنم یا حداقل با ایشان گفتگوی تلفنی داشته باشم.

ایرج افشار اشتیاق واقعی به فعالیت های علمی داشت و به ویژه در زمینه نسخ خطی بود که هیچ چیز مانع از انجام کار علمی او نشد. زندگی او کاملاً کتاب محور بود و خود و زندگی اش را صرفاً وقف تحقیقات علمی، مطالعه، نوشتن و تحقیق کرد، به طوری که من هرگز نشنیده ام که او در مورد سیاست صحبت کند. البته می دانستم که او یک ورزشکار معمولی است و در واقع یک کوهنورد عالی بود. بنابراین جای تعجب نیست که او تا حد امکان مراقب سلامت جسمانی خود بود. او مردی بسیار دلپذیر و عالی بود. در بین دوستان ایرانی من ایرج افشار و محمدتقی دانش پژوه تنها کسانی بودند که همیشه با هم بودند. از خاطره عجیبش که تا آخر عمر همراهش بود شگفت زده شدم. آخرین مکالمه تلفنی با او را به یاد می آورم که تنها چند هفته قبل از مرگش بود، جایی که او کاملاً مانند قبل در مورد آخرین تحقیقات خود با من صحبت کرد.

ایرج افشار با اکثر مراکز مطالعاتی ایران در اروپا و آمریکا روابط بسیار خوبی داشت. هر وقت دانشمند یا محققی در ایران شناسی را می دیدی، هر جا که او را می دیدی، سراغ نوشته های ایرج افشار می رفت یا از آن ها استفاده می کرد و یا حتی شخصاً با افشار تماس می گرفت و از او کمک می خواست. . ا

ایرج بیشترین احترام و ارتباط را با تمام کسانی که با فرهنگ و تاریخ ایران کار کردند قائل بود. موقعیت و اعتبار او باعث شده بود که دست نوشته ها و اسناد بسیاری برای چاپ به او داده شود. می دانیم که در اروپا، آمریکا، آسیا و بسیاری از نقاط جهان، نسخه های خطی ایرانی و اسلامی فراوانی وجود دارد و افشار توانسته به صورت علمی نسخه های خطی فارسی را در بسیاری از کتابخانه های غربی جمع آوری کند. به عنوان مثال می توان به کتابخانه وندنر در دانشگاه هاروارد، کتابخانه ملی اتریش و مرکز آرشیو اشاره کرد.

ایرج افشار گنجینه ارزشمندی بود که مانند او در نسخ خطی فارسی و اسلامی خلق نمی شد. اگر در نظر داشته باشیم که این دست نوشته ها به دلایل طبیعی یا نادیده گرفته شده دائماً در خطر ناپدید شدن هستند، می توان ارزش کار افشار در حفظ این میراث را به عنوان یک اقدام شگفت انگیز درک کرد، به ویژه می دانم که افشار همه این اعمال را با نهایت مراقبت، مراقبت و بخشش

در دهه 1990 بود که ارسیکا با همکاری موسسه الفرقان دوره هایی را برای فهرست نویسان در استانبول برگزار کرد. هدف از برگزاری این دوره ها ارائه فرهنگ فهرست نویسی لازم و آموزش های عملی به کتابداران و کتابداران جوان در رسیدگی به نسخه های خطی بود، آن هم در زمانی که موضوع فهرست نویسی به تدریج رو به افول بود. باعث شد تعدادی از اساتید و اساتیدی که صلاحیت و تجربه لازم را دارند برای تدریس در این دوره ها جمع آوری کنم. در آن زمان استاد ایرج افشار از اساتیدی بود که در این زمینه تلاش زیادی کرد. در واقع او همیشه آماده شرکت در این گونه فعالیت ها و شرکت در هر نوع فعالیتی در ارتباط با کار ساخت نسخه های خطی بود. از این گذشته، ایرج افشار بیشترین حرص و اشتیاق را داشت که دانش خود را بدون هیچ محدودیتی به دیگران بیاموزد.

در سال 1379 به مناسبت بیستمین سالگرد تأسیس ارسیکا، سومین دوره جایزه آرسیکا برای برترین های پژوهش علمی برگزار شد و پروفسور ایرج افشار یکی از کسانی بود که این جایزه را دریافت کرد. این امر مرهون قدردانی و قدردانی وی از فعالیتهای علمی برجسته وی در پژوهشهای ایران و تاریخ اسلام بود.

زندگی ایرج افشار از نظر فعالیت علمی ناب، انسانی و فداکارانه حلقه جدایی بود و حاصل این فعالیت فوق العاده و مشارکت گسترده علمی وی این بود که گنجینه ای برای آیندگان به یادگار گذاشت. و منبعی الهام بخش برای دانشمندان و محققان مسائل ایران و فراتر از آن است تا از میراث علمی روشنگر او در عالی ترین سطح بهره مند شوند، میراثی که افشار تمام عمر خود را صرف آن کرد. دیگران انجام دادند.

امروز گرچه پیکر خاکی ایرج افشار از دیدگان ما پنهان است، اما در ضمیر و دل ما زنده است. آتشی در دل که هرگز خاموش نمی شود.

مرحوم افشار، ابراهیم شبوه و بنده خدا در سال 1389 در کتابخانه مجلس برای مطالعه نسخه قدیمی امامت و سیاست منسوب به ابن قتیبه.