شاخص توده بدنی یا bmi یک ابزار برای اندازه گیری است که میزان تناسب قد و وزن را نشان می دهد. با محاسبه bmi می توانید بفهمید آیا دارای کمبود یا اضافه وزن هستید یا خیر؟ برای استفاده از این فرمول باید میزان قد و وزن خود را بدانید. در این مقاله با جزئیات شاخص توده بدنی و هرآنچه درمورد آن باید بدانید آشنا می شوید.
محاسبه bmi
شاخص توده بدنی یا bmi مخفف body mass index است که اولین توسط محقق بلژیکی با نام آدولف کوتله مطرح شد. این شاخص بعنوان یک معیار غربالگری استفاده می شود که معمولا برای بررسی میزان اضافه وزن یا کاهش وزن یا محدوده وزن ایده آل کاربرد دارد. روش محاسبه bmi بسیار ساده است و در ساده ترین حالت از تقسیم وزن بر (قد به توان ۲) بدست می آید. وزن برحسب کیلوگرم و قد برحسب متر در این فرمول قرار می گیرد.
چربی بدن توسط Bmi بطور مستقیم اندازه گیری نمی شود. برای بزرگسالان، معیارهایی همچون سن، جنسیت، نژاد یا بافت عضلانی درنظر گرفته نمی شود. اما به کمک همین معیار، پزشکان می توانند شرایط وزنی افراد و مشکلات احتمالی حاصل از آن را شناسایی کنند.
شاخص توده بدنی در بزرگسالان
فرمول محاسبه bmi برای تمام سنین یکسان است. اما نتایج حاصل از این شاخص برای جنسیت و سنین مختلف متفاوت است. برای اندازه گیری شاخص توده بدنی برای بزرگسالان باید وزن و قد فرد موردنظر را بدانیم. فرمول محاسبه شاخص توده بدنی پیش تر گفته شد. وزن باید برحسب کیلوگرم و قد باید برحسب متر باشد. رقم حاصل از این فرمول اهمیت دارد.
با محاسبه رقم حاصل از این فرمول و مقایسه آن با جدول زیر می توانید بفهمید که آیا وزن شما متعادل است یا خیر. آیا کمبود وزن، اضافه وزن، چاقی شدید دارید یا وزن شما سالم است.
شاخص توده بدنی در کودکان و نوجوانان
محاسبه bmi در کودکان و نوجوانان کمی متفاوت از بزرگسالان است. دختران و پسران با سرعت متفاوتی درحال رشد هستند. چربی بدن دختران و پسران در سنین مختلف تفاوت دارد. بنابراین، شاخص توده بدنی در دوران کودکی و نوجوانی از فاکتورهای مهم محسوب می شود.
متخصصان و پزشکان سلامت، با محدوده های وزنی سلامت، به دلایل زیر کودکان را دسته بندی نمی کنند:
- پس از گذشت هر ماه، بدن کودکان و نوجوانان تغییرات زیادی دارد.
- بدن دختران و پسران با سرعت های متفاوتی در حال رشد است.
- این شاخص ها با افزایش قد کودکان تغییر خواهد کرد.
اما بسیاری از پزشکان، از همان فرمول رایج برای محاسبه شاخص توده بدنی کودکان و نوجوانان استفاده می کنند. سپس، Bmi حاصل از فرمول به همراه سن شخص با جدول جنسیت کودک یا نوجوان مقایسه می شود. نتیجه مقایسه نشان می دهد که کودک یا نوجوان از وزن سالمی برخوردار است یا خیر.
نتایج حاصل از محاسبه bmi
با مقایسه جدول bmi می توانید بفهمید سلامتی شما از لحاظ وزن در چه حالی است. بصورت کلی با حالت های زیر مواجه می شوید:
- اگر رقم bmi برابر با ۳۰ یا بالاتر از ۳۰ باشد، نشان دهنده چاقی است. این رقم اخطاری برای شما است که دارای وزن بالایی هستید. درصورتی که وزن خود را کاهش ندهید، سلامتی شما در خطر است.
- رقم بین ۲۵ تا ۲۹٫۹ نشان دهنده اضافه وزن است. در این حالت باید مقداری از وزن خود را کاهش دهید. برای کاهش وزن می توانید با پزشک متخصص مشورت کنید.
- بین ۱۸٫۵ تا ۲۴٫۹ نشان دهنده سالم بودن و وزن متعادل است. یعنی نسبت وزن به قد شما مناسب است. با ثابت نگه داشتن وزن خود می توانید از بسیاری از خطرات جدی برای سلامتی پیشگیری کنید.
- پایین تر از ۱۸٫۵ نشان دهنده کمبود وزن است. در این حالت باید کمی به وزن خود اضافه کنید تا به تعادل برسید. توصیه می شود از پزشک یا مشاور تغذیه کمک بگیرید تا به شیوه صحیحی اضافه وزن صورت گیرد.
- رقم بالاتر از ۳۵ نشان دهنده چاقی مفرط است.
در مواردی که فردی دچار چاقی مفرط می شود، معمولا با روش های رایج کاهش وزن به نتیجه نمی رسد. در موارد، انجام جراحی های چاقی توصیه می شود که یکی از رایج ترین این عمل ها انجام بای پس معده است. ( معرفی بهترین جراح چاقی در تهران در سایت دانشگاه واشنگتن، شعبه سنت لوئیس)
کاربرد محاسبه شاخص توده بدنی
درحال حاضر، محاسبه bmi بهترین روش برای ارزیابی سلامت در بزرگسالان است. بهترین روش برای ارزیابی وزن مناسب کودکان ۲ سال به بالا نیز استفاده از صدک bmi است. برخی افراد بزرگسال که دارای بدنی عضلانی هستند، ممکن است دارای bmi بالاتر از حد سلامت اما چربی کمی داشته باشند. ورزشکاران و بدن سازان معمولا در این دسته قرار می گیرند. براساس رقم حاصل از شاخص bmi، این افراد چاق هستند اما این گونه نیست. بنابراین برای این افراد نمی توان از شاخص توده بدنی استفاده کرد. پس bmi برای همه افراد کارایی ندارد.
بهترین شیوه به منظور اندازه گیری و محاسبه bmi برای افراد ورزشکار، استفاده از دستگاهی به نام بادی آنالیزور است. اطلاعاتی که این دستگاه نشان می دهد عبارتند از:
- میزان توده عضلانی اسکلتی
- حجم توده چربی
- میزان آب موجود در بدن
- میزان توده چربی آزاد
- درصد چربی موجود در بدن
- آنالیز چربی و عضله موجود در بدن
- نسبت دور کمر به باسن یا WHR
- متابولیسم پایه در بدن یا BMR
کاربردهای bmi برای پزشکان
همانگونه که پیش تر ذکر شد، محاسبه bmi برای تشخیص دقیق اضافه وزن یا کمبود وزن کاربرد ندارد. اما با استفاده از آن، وزن افراد و مشکلات مرتبط با اضافه وزن یا کمبود وزن قابل پیش بینی است. درصورتی که فردی دارای شاخص توده بدنی بالا یا پایین باشد، پزشک معمولا شاخص های دیگری را نیز درنظر می گیرد:
- ضخامت پوست را درنظر می گیرد. با این کار مشخص می شود چه میزان چربی در بدن فرد بالغ یا کودک موجود است.
- رژیم و فعالیت فیزیکی فرد قابل ارزیابی است.
- سابقه خانوادگی برای مشکلاتی همچون بیماری های قبلی و عروقی و سایر مشکلات سلامتی درنظر گرفته می شود.
- سایر ارزیابی های مناسب به منظور سنجش میزان سلامتی فرد درنظر گرفته می شود.
پزشکان و متخصصان سلامتی با دریافت و بررسی نتایج حاصل از محاسبه bmi و شاخص های فوق، می توانند رژیم و برنامه ورزشی مناسبی برای افراد تجویز کنند. در مواردی که فرد موردنظر با استفاده از رژیم و ورزش، به وزن متعادل نرسد سایر راهکارها برنامه ریزی می شود.