«علامه سیّد محمّدحسین طباطبایی»؛ فیلسوف و عارفی جهانی / کسب فیض فیلسوف فرانسوی از علامه

به گزارش خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)روز یادبود «علامه سید محمد حسین طباطبایی» که در بیست و چهارم آبان ماه هر سال به یاد این شخصیت برجسته علمی فلسفی و سیاسی ایران زمین برگزار می شود. این روز فرصتی است برای مرور تلاش های علمی معنوی و سیاسی او در عرصه های مختلف. علامه طباطبایی با تألیفات و آموزه های خود تأثیر عمیقی بر اندیشه دینی فلسفی و حتی سیاسی جهان اسلام گذاشت.

«علامه سید محمد حسین طباطبایی» (1360-1281) در 14 ذی الحجه 1321 هجری قمری (1281 هجری قمری) در تبریز به دنیا آمد. پدرش آیت الله سید علی اکبر طباطبایی از علما و فقهای برجسته زمان خود بود که در تحصیلات علمی وی تأثیر بسزایی داشت. علامه طباطبایی تحصیلات ابتدایی خود را در تبریز آغاز کرد و سپس برای ادامه تحصیل به نجف اشرف رفت. در سن 21 سالگی در سال 1342 هجری قمری (1302 هجری قمری) به نجف سفر کرد و در آنجا در محضر اساتیدی چون. آیت الله نائینی و آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی او در رشته های علوم دینی فقه اصول اسلامی فلسفه و کلام تحصیل کرد.

علامه طباطبایی در سال 1344 هجری قمری پس از گذراندن دروس علمی در نجف به تدریس و تألیف پرداخت. پس از بازگشت به ایران به تدریس و تألیف به ویژه در قم و تهران پرداخت. در این دوره به مسائل فقهی و فلسفی پرداخت همچنان که شاگردان برجسته ای را تربیت کرد. شهید مطهری آیت الله جوادی آملی و علامه حسن زاده آملی پرداخت کرده اند

آثار عالی علامه طباطبایی

علامه طباطبایی به عنوان یکی از بزرگ ترین مفسران قرآن شناخته می شود. مهمترین اثر او «تفسیر المیزان» است که تفسیری جامع و تحلیلی بر قرآن کریم به زبان عربی است. این تفسیر که با رویکردی فلسفی و عقلی نگاشته شده تأثیر عمیقی بر اندیشه اسلامی گذاشته است.

از دیگر آثار مهم او می توان به: اصول فلسفه و روش رئالیسم اشاره کرد که توسط شهید مرتضی مطهری تکمیل شده و نقش بسزایی در مقابله با مادی گرایی و تبیین فلسفه اسلامی دارد. همچنین کتاب ها آغاز حکمت و پایان خرد که برای تدریس فلسفه اسلامی سروده شده است از دیگر آثار برجسته اوست.

آثار علامه سید محمد حسین طباطبایی است:

1. تفسیر المیزان: مهمترین و گسترده ترین اثر او در زمینه تفسیر قرآن است که در 20 جلد منتشر شده و تفسیر تحلیلی و فلسفی کاملی از آیات قرآن ارائه می دهد. نگارش این اثر از سال 1349 هجری قمری (1970 میلادی) آغاز شد و طی چند سال به پایان رسید و سرانجام در سال 1390 هجری قمری (1390 خورشیدی) به پایان رسید.

2. اصول فلسفه و روش رئالیسم: این اثر که در واقع نوعی مقدمه بر فلسفه اسلامی است به مباحث معرفت شناسی و فلسفه اسلامی می پردازد به ماتریالیسم می پردازد و وجود حقایق مستقل از ذهن را اثبات می کند. این اثر در سال 1344 هجری قمری (1965م) منتشر شده است.

3. آغاز حکمت و پایان حکمت: این دو کتاب به عنوان منابع آموزشی برای تدریس فلسفه اسلامی در حوزه های علمیه و دانشگاه ها مورد استفاده قرار می گیرد. این آثار زیربنای اندیشه فلسفی در دوره معاصر ایران هستند و در آنها پرسش های فلسفی مختلف از جمله موضوع هستی ماهیت و معرفت مورد بررسی قرار گرفته است. این آثار در سالهای 1342-1344 هجری قمری (1963-1965م) سروده شده است.

4. حاشیه برای کفایت اصول: علامه طباطبایی در این کتاب به تبیین و تفسیر کتاب اصول الفقه آخوند خراسانی پرداخته و نظرات خود را به تفصیل بیان کرده است. این کتاب در سال 1345 هجری قمری (1966م) منتشر شده است.

5. پایان نامه: اثری در موضوعات عرفانی و معنوی که به تحلیل و تبیین مفهوم ولایت در اسلام و ویژگی های آن از منظر فلسفی می پردازد. این اثر در سال 1346 هجری قمری (1967م) نوشته شده است.

6. پایان نامه ها و مقالات فلسفی: مجموعه ای از رساله ها و مقالات در موضوعات مختلف فلسفی کلامی و دینی مورد استفاده دانشجویان و محققین. این مقالات درک عمیق تری از فلسفه اسلامی و تفاسیر قرآنی ارائه می دهند. این مجموعه در دهه 1340 و 1350 منتشر شده است.

7. تفسیر قرآن به زبان فارسی: علامه طباطبایی نیز بخشی از تفسیر قرآن را به زبان فارسی نوشت که باعث شد عامه مردم مفاهیم قرآن را بهتر درک کنند و همچنین این نسخه فارسی تفسیر المیزان تأثیر زیادی در محافل علمی و دینی داشت. قسمت اول این تفسیر در سال 1971 میلادی منتشر شد.

برای جلب لطف فیلسوف فرانسوی از علامه طباطبایی

«هانری کوربین» (Henri Corbin) فیلسوف و ایران شناس برجسته فرانسوی پر از علم «علامه سید محمد حسین طباطبایی» تحت تاثیر قرار گرفته و به نوعی از اندیشه های او بهره برده است. این ارتباط بیشتر در درون فلسفه عرفان و تأثیرات اسلامی است “مدرسه صدرائی” به وضوح قابل مشاهده است. هانری کربن به عنوان یک محقق غربی متخصص در فلسفه اسلامی و به ویژه فلسفه و عرفان شیعی در دوره ای که در ایران زندگی می کرد (در دهه های 1940 و 1950) با شخصیت های برجسته ای مانند علامه طباطبایی ارتباط برقرار کرد. کربن به فلسفه اسلامی به ویژه در فلسفه های عرفانی و متافیزیکی ایران بسیار علاقه مند بود و از اندیشه های علامه طباطبایی بهره می برد.

در این دوره علامه طباطبایی به عنوان یکی از بزرگ ترین فیلسوفان و مفسران قرآن در ایران شناخته می شد و کربن از اندیشه ها و تعابیر علامه طباطبایی در آثار خود به ویژه در فلسفه و عرفان اسلامی استفاده می کرد. هانری کربن به ویژه از فلسفه صدرائی و اندیشه متافیزیک اسلامی متأثر بود و علامه طباطبایی که از بزرگ ترین مفسران و علمای مکتب صدرای آن روزگار بود به کربن کمک کرد تا اندیشمندان اسلامی را به جهان غرب معرفی کند. کربن در آثار خود موضوعاتی چون هستی معرفت شناسی و فلسفه های عرفانی در اسلام را عمیقاً بررسی کرده و این مفاهیم را با زبان و مفاهیم غربی ترکیب کرده است.

فلسفه صدرا: کربن به شدت تحت تأثیر فلسفه ملاصدرا (که علامه طباطبایی نیز به آن علاقه خاصی داشت) بود. علامه طباطبایی در آثار خود به ویژه در حوزه “وجود” و “حرکت درونی” نظریات ملاصدرا مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته بود و کربن نقش مهمی در ترجمه و تفسیر آنها در غرب داشت.

عرفان اسلامی: کربن نیز از آموزه های عرفانی و متافیزیکی علامه طباطبایی به ویژه در زمینه هایی مانند. ولایت توحید و مفهوم حق. کربن تحت تأثیر اندیشه های عرفانی ایران به ویژه اندیشه های فلسفی علامه طباطبایی توانست فلسفه اسلامی را جامع تر و دقیق تر به جهان غرب معرفی کند.

مکتب تفسیری علامه طباطبایی: کربن تحت تأثیر روش تفسیری علامه طباطبایی در تفسیر قرآن و متون اسلامی به تفسیر متون فلسفی اسلامی پرداخت و این آثار را در میان دانشمندان غربی منتشر کرد.

«هنری کربن» در کنار علاقه پژوهشی خود به فلسفه اسلامی به ویژه مکتب صدرائی و تفسیر قرآن توانست با کمک علامه دنیای غرب را با مفاهیم عمیق و پویای فلسفه و عرفان اسلامی آشنا کند. طباطبایی و سایر فیلسوفان بزرگ اسلامی. این ارتباط علمی و فکری بین علامه طباطبایی و هانری کربن نقش برجسته ای در گسترش فلسفه اسلامی در جهان غرب داشت و آثار کربن همچنان باعث ارتقای درک فلسفه اسلامی در محافل علمی غرب شده است.

فعالیت های سیاسی علامه طباطبایی

علامه طباطبایی در کنار فعالیت های علمی و فلسفی در عرصه سیاسی نیز فعالیت داشت. او از جمله روحانیون آگاه به مسائل سیاسی زمان خود بود و نقش مهمی در جریانات سیاسی و اجتماعی ایران داشت. فعالیت های سیاسی علامه طباطبایی در چند برهه تاریخی قابل توجه است:

1. مشارکت در جنبش مشروطه: علامه طباطبایی در جریان نهضت مشروطه ایران از جریان های اصلاح طلبانه و مشروطه حمایت می کرد. او در این دوره با نوشتن مقالات و کتاب های حقوقی به طور غیرمستقیم به بحث های مذهبی اجتماعی و سیاسی پرداخت. او همچنین جلسات علمی برای بحث در مورد عدالت اجتماعی و حاکمیت قانون تشکیل داد.

2. مبارزه با رژیم پهلوی: علامه طباطبایی در دوران حکومت پهلوی مخالفت های جدی با رژیم حاکم داشت. وی به ویژه از سیاست غرب و بی توجهی به ارزش های اسلامی انتقاد کرد. علامه به دنبال احیای ارزش های اسلامی و تقویت هویت دینی مردم ایران بود. در دهه 1340 هجری قمری (1960م) به شدت به مبارزات سیاسی و اجتماعی و با دیگر روحانیون از جمله پیوست. آیت الله امام خمینی (ره) او مخالف رژیم پهلوی بود.

3. حمایت از انقلاب اسلامی ایران: علامه طباطبایی با نزدیک شدن به پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 هجری قمری از نهضت امام خمینی (ره) حمایت کرد. وی با تشکیل جلسات فقهی و مذهبی با علما به طور غیرمستقیم از انقلاب اسلامی حمایت کرد. علامه طباطبایی پس از پیروزی انقلاب اسلامی با ارائه مشاوره های شرعی و حقوقی به مسئولان انقلاب به تبیین نقش ولایت و فقاهت در نظام جمهوری اسلامی ایران پرداخت.

مفاهیم علمی و اخلاقی

علامه طباطبایی در کنار فعالیت های علمی خود تأثیر زیادی بر شاگردان خود داشت. او از اساتید بزرگ است شهید مطهری آیت الله جوادی آملی و علامه حسن زاده آملی همگی از بزرگ ترین شخصیت های علمی و حقوقی معاصر هستند. علامه طباطبایی با تربیت شاگردان ممتازی که به فعالیت علمی و حقوقی خود ادامه دادند به رشد و توسعه علوم اسلامی در دنیای مدرن کمک کرد.

وی شخصیت برجسته معنوی و اخلاقی بود که همواره در پی ارتقای علوم اسلامی و فلسفی و ترویج معارف اخلاقی و معنوی بود.

سرانجام علامه طباطبایی در 24 آبان 1360 هجری قمری (15 آبان 1360 خورشیدی) در قم درگذشت و پیکر مطهرش در حرم حضرت معصوم (علیه السلام) به خاک سپرده شد.

نتیجه گیری

«علامه سید محمد حسین طباطبایی» با تألیفات علمی و فلسفی خود میراث ارزشمندی برای جهان اسلام به یادگار گذاشت. آثار او به ویژه در زمینه های تفسیر قرآن و فلسفه اسلامی تأثیر عمیقی بر دانشمندان و محققان جهان اسلام گذاشته است. علاوه بر فعالیت های علمی تأثیر سیاسی او در مبارزه با رژیم پهلوی و حمایت از انقلاب اسلامی ایران نیز قابل تامل است.

علامه طباطبایی توانست به نحو مؤثری اندیشه اسلامی و اصلاحات اجتماعی را در اندیشه فلسفی دینی و اجتماعی گسترش دهد. از این رو روز بزرگداشت وی (24 آبان) یادآور خدمات شایان توجه وی در توسعه علوم اسلامی و فلسفی و ارتقای آگاهی دینی در ایران و جهان اسلام است.

علامه طباطبایی نه تنها از مراجع برجسته علمی و حقوقی بلکه متفکر و حکیمی اسلامی با رویکردی عقلانی و اصلاح طلبانه بود که همواره بر ضرورت بازگشت به مبانی دینی و اسلامی تأکید داشت و در تحقق امور اجتماعی معنوی و… عدالت فلسفی در جامعه او تأثیر علمی و اخلاقی او همچنان ادامه دارد و آثارش همچنان در زمینه های مختلف علوم اسلامی و دینی مطالعه و تدریس می شود.

روحش شاد و راهش پر.

انتهای پیام