واکاوی ازدواج فراملی زنان ایرانی با مردان افغان

در مدت اقامت طولانی مهاجران افغانستانی در ایران بیش از 30 هزار زن ایرانی با مردان افغان ازدواج کرده اند. غیرقانونی بودن ازدواج با شهروندان غیرمجاز منجر به مشکلات مربوط به شناسنامه تحصیل بهداشت و مسکن برای فرزندان آنها شده و باعث سردرگمی و آواره شدن زنان می شود.

ابتاب نیوز:

اسمش عصر است. او 25 سال سن دارد اما ویژگی های صورتش سنش را نشان می دهد. اهل یکی از روستاهای مشهد است. نه رنگی در چهره دارد و نه لبخندی بر لب دارد. او شش سال است که با یک مرد افغان که دارای اختیارات پدرش است ازدواج کرده است.

به قول خودش معلوماتش به اندازه امضایی است که در قرارداد پدرش با مرد افغان امضا کرده است. او می گوید: پدرم مرا به صنعتگر روستا فروخت همه ما او را به نام استادکار می شناختیم همه کارگران ساختمانی روستا با او بودند حتی بهترین معماران مشهد هم برای کارهای خوب ساختمان هایشان نزد او آمدند. ما یک خانواده فقیر داریم و پدرم پولم را به جمعه داد من دو بچه دارم یکی چهار ساله و یکی هفت ساله.

از تابعیت فرزندانش می پرسم می گوید: بچه ها تابعیت ایرانی ندارند. چندین بار برای گرفتن شناسنامه مراجعه کرده ام اما به من نداده اند. می گویند ازدواج شما باید به صورت قانونی ثبت شود و به شوهر من اقامت قانونی داده شود.

فرزندان حاصل از ازدواج غیرقانونی اتباع خارجی با ایرانیان تا رسیدن به سن 18 سالگی از تابعیت ایران محروم می شوند. علاوه بر این بسیاری از ازدواج های غیرقانونی دختران ایرانی با اتباع افغانستان هرگز ثبت نمی شود.

فقدان ضمانت قانونی و رسمی برای ادامه زندگی و پرداخت نفقه زوج نامشخص بودن حضانت و سرپرستی فرزندان در صورت فوت زوج یا هر دو نامشخص بودن هویت آنها. فرزندان عدم پیگیری مسائل حقوقی و اقامه دعوی زوجه از زوج به دلیل عدم ثبت ازدواج خروج زوج از کشور و عدم مراجعه و بروز مشکلات خانوادگی. اختلافات ناشی از تفاوت در فرهنگ ها از جمله پیامدهای ازدواج زنان ایرانی با اتباع خارجی. پس از ازدواج بسیاری از مردان خارجی به دلیل نداشتن کار برای امرار معاش به کشورهای خود باز می گردند و همسران خود را با فرزندان خود رها می کنند.

آمار چه می گوید؟

حضور افغان ها در ایران به دهه 60 برمی گردد اما در سال 1380 اولین اقدام برای شناسایی افغان های مقیم ایران که به دلیل اقامت غیرقانونی آنها دولت آمار دقیقی از آنها نداشت برداشته شد. مجریان طرح سرشماری توانستند 2 میلیون و 349 هزار و 68 مهاجر افغانستانی را به محل های سرشماری بکشانند.

در آن زمان مقامات وزارت امور داخله تخمین زدند که حدود 250 هزار افغان از شرکت در سرشماری خودداری کردند که از این تعداد تنها 980 هزار نفر اجازه اقامت داشتند.

بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۴ اتباع افغانستان با یک میلیون و ۵۸۳ هزار و ۹۷۹ نفر حدود ۹۶ درصد از کل اتباع خارجی در ایران را تشکیل می دهند. این در حالی است که احمد وحیدی وزیر سابق کشور در حاشیه جلسه هیات دولت در تاریخ 5 آنلاین 1402 تعداد اتباع افغانستانی در ایران را پنج میلیون نفر اعلام کرد.

پیش از این جمع آوری اتباع افغانستان تنها در برخی نقاط تهران از جمله شهرستان های ری پیشوا پاکدشت ورامین و بخش هایی از جنوب شرق تهران مانند منطقه 15 تهران بود اما اکنون شاهد حضور هستیم. افغان ها در تمام نقاط شهر. الزام به دست آوردن آمار دقیق از افغان ها مستلزم همکاری خود شهروندان است. زیرا در هر فراخوانی از سوی اداره امور اتباع و مهاجرین خارجی برای شناسایی اتباع مجاز و غیرمجاز شاهد بی میلی افغان ها از مشارکت در این طرح ها هستیم.

اختلاط فرهنگی و نژادی

همزمان با افزایش حضور اتباع به ویژه اتباع افغانستان شاهد پدیده دیگری هستیم. ازدواج آنها با زنان و دختران ایرانی. ماده 1060 قانون مدنی ایران ازدواج مرد خارجی و زن ایرانی را در مواردی که منع قانونی ندارد به اذن خاص دولت موکول کرده است. از این رو بسیاری از مردان افغانستانی بدون مدرک با زنان ایرانی ازدواج کرده اند که البته آمار رسمی و ثبت شده ای در این مورد وجود ندارد اما وقتی از مناطق مختلف کشور به ویژه استان ها یا مناطقی که حضور افغان ها بیشتر است عبور می کنند این سوال را تایید می کند. از سوی دیگر تغییر ترکیب جمعیتی و اختلاط نژادی نیز موضوعی است که جمعیت شناسان اغلب به آن اشاره می کنند.

طبق بررسی ها خانواده هایی با سطح درآمد پایین حاضرند در ازای دریافت مبلغی به عنوان شیراب دختران خود را به عقد مردان افغان درآورند. مشکلی که به صورت غیرمستقیم در صنعت سینمای کشور با آن برخورد شده است.

آنچه در رسانه ها به ویژه در فیلم های ایرانی درباره ازدواج زنان ایرانی با مردان افغان بازتاب یافته است زنانی از طبقات پایین جامعه را نشان می دهد که پدران یا خانواده هایشان به دلیل فقر مجبور به فروش آنها به اتباع افغانستانی هستند. این نوع ازدواج ها باعث می شود زنان پس از ازدواج با اتباع غیرقانونی افغانستان تابعیت ایرانی خود را از دست بدهند و بسیاری از آنها توسط شوهرانشان در آن سوی مرز رها شوند.

اهمیت این موضوع از آنجا ناشی می شود که در پس این نوع ازدواج های غیرقانونی با اتباع افغانستان علاوه بر ناامنی اجتماعی بهداشتی و تحصیلی فرزندان ناشی از این ازدواج ها همچنان آثار منفی اجتماعی و مشکلات روحی و روانی برای فرزندان وجود دارد. زنان ایرانی و این یکی از اساسی ترین دلایلی است که منجر به آسیب های اجتماعی می شود.

بر اساس نتایج یک تحقیق منتشر شده در کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم تربیتی و مطالعات اجتماعی در طول اقامت طولانی مدت مهاجران افغان در ایران بیش از 30 هزار زن ایرانی با مردان افغان ازدواج کرده اند. به خصوص که 98 درصد این ازدواج ها با شکست مواجه می شوند. غیرقانونی بودن ازدواج با شهروندان غیرمجاز منجر به مشکلات مربوط به شناسنامه تحصیل بهداشت و مسکن برای فرزندان آنها شده و باعث سردرگمی و آواره شدن زنان می شود.

به نظر می رسد آسیب شناسی حضور شهروندان غیرمجاز در تمامی ابعاد نیازمند بررسی کارشناسانه تری از سوی مسئولان است. پیامدهایی که می تواند چندین نسل را با چالش مواجه کند. ترک زن ایرانی توسط مرد افغان آوارگی پس از این نوع ازدواج بی هویتی فرزندان و نداشتن شناسنامه در نتیجه این نوع ازدواج و در مقطعی نپذیرفتن دختر توسط خانواده ایرانی. شاید آمار قابل توجهی از سوی برنامه ریزان و مسئولان نباشد اما وجود چنین موردی می تواند به تحقق هر یک از آسیب های ذکر شده در این گزارش کمک کند.