لحاف «معصومه» را باید تمام کنم+ ویدئو

از محله قدیمی «بهرام اُتُر» و مقابل چشمان کاروانسراهای رهاشده کوچه که بگذریم زیر سایه سروهای خمیده عمارت «سردار جلیل»؛ در گوشه دنجی از کاروانسرای «حاجی گل آقا» که به نام صاحبش نامگذاری شده «احمدعلی احمدی» منتظر ماست یکی از آخرین حلاج ها و لحاف دوزهای ساری.

نه از صدای زه کمان پنبه زنی خبری هست و نه ملحفه های چهل تکه جای زنگ کاروان ها و هیاهوی بازار را هم صدای مرغ و خروس های گوشه حیاط گرفته روبرو و در کنج راست کاروانسرا کارگاهی کوچک و نمور با اندک امکانات باقی مانده از چند دهه لحاف دوزی آخرین نشانه های یک پیشه سنتی را زنده نگه داشته است.

نیم قرن دوره گردی کردم

«از ۱۲ سالگی توی این کارم پدر و قوم و خویشم همه این کاره بودند اولین بار پیش پدرم کار کردم کارش خیلی عالی بود و همه جا توی روستاها کار می کرد مثلا حمیدآباد فرح آباد سوته قاجارخِیل. همه اینجاها مشتری داشت و کار می کرد» این ها را احمدعلی می گوید او متولد ۱۳۲۷ است و تا همین ۱۰ الی ۱۵ سال قبل لحاف دوزی دوره گرد با چندین شاگرد و نیروی کار بود.

پیرمرد ادامه می دهد: یک روز پدرم بهم گفت «پسر اگه می خوای صاحب یک لقمه نون بشی من مشتری زیاد دارم»؛ واقعیت هم فرموده بود فکر کردم چه بهتر که شغل آبا و اجدادی مان را ادامه بدم خلاصه موفق شدم . تا همین چند سال قبل جا نداشتم بیشتر از نیم قرن دوره گرد بودم.

ما بودیم و کمان و پنبه و زندگی

بسم اللهی زیر لب گفته و دستگاه برقی حلاجی را روشن می کند گلوله های قهوه ای و سفید پشم مثل خاطراتی رنگ ورو رفته در هم می پیچند و از هم باز می شوند تا یکدست شوند. او که زمانی هم حلاج بوده و هم لحاف دوز ابزار کارش را این طور معرفی می کند: یک زمانی ما بودیم و کمان و پنبه و زندگی. ابزارمان ابتدایی و ساده بود کمان و اتوی ذغالی و دوخت هم که با دست می زدیم. بعدها چرخ خیاطی داشتیم. همین ها را روستا به روستا می بردیم. پشم را دستی؛ با کمان می زدیم و نصف پرزهاش می رفت توی معده و روده و ریه مان برای همین بیشتر همکاران من فوت کردند. قدیم ها حلاجی را خودم با دست انجام می دادم اما فعلا دستگاه برقی شده؛ آهنی کارم راحت تر شده و روی کیفیت کارم هم اثر دارد.

تشک ۳ تومن لحاف ۷ تومن

احمدعلی همان طور که کیسه تشک را با پشم گوسفند پر می کند ادامه می دهد: آن موقع ها یعنی ۵۵ تا ۶۰ سال پیش یک تشک سه تومن بود سه تا یک تومنی! همین ۵ یا ۶ سال پیش می گرفتیم چقدر؟ ۵ هزار تومن. از ۵ تومن شروع شد تا ۱۰۰ هزار تومن و ۱۵۰ هم رسید فعلا ۱۵۰ تا ۱۸۰ برای هر یک دانه تشک می گیرم. لحاف را آن موقع می گرفتیم ۷ تومن البته لحاف یک نفره را می گویم. بالش هم الان سفارش باشد ۲۰ تومن می دوزم.

سوزن را به نخ می کشد و شروع به دوختن تشک می کند: الان اگر یک لحاف بدوزم کارمزدش هست ۵۰۰ تومن تا ۶۰۰ تومن!

از خرید پشم و پارچه تا حمل ونقل به عهده مشتری است به قول احمدعلی او فقط می دوزد: مواد هم صاحب لحاف می آورد من فقط می دوزم و کار دیگه انجام نمی دهم. مشتری می رود سر مغازه پشم و پارچه را می خرد می آورد اینجا تحویل من می دهد بعد از دوخت هم خودش سفارش را می برد.

به بالش و تشک های کارگاه کوچک احمدعلی که نگاه می کنم خاطرات بالش های پر قدیمی برایم زنده می شود درباره موادی که لحاف و تشک ها را با آن پر می کردند می گوید: ببین مامان! قدیم ها پر و ابر مخصوص بالش و متکا بود. حرف اول را برای تشک و لحاف پنبه بعد کرک و بعد هم پشم گوسفند می زند.

مقداری از پشم را توی دستش گرفته و ادامه می دهد: آن قدیم لحاف و تشک ها تماما از پشم گوسفند بود این بود که سنگین تر و گرم تر از الانی ها بودند.

در همین فاصله که گپ می زنیم احمدعلی یک تشک را دوخته و روی ترازوی قدیمی وزن می کند تا کم و زیاد نداشته باشد او از علاقه مردم به خرید لحاف و تشک دست دوز برای مان حکایت می کند: مردم هنوز به این ها بیشتر از لحاف و تشک جدید اطمینان می کنند کارمان را دوست دارند. بعضی هم لحاف و تشک قدیمی را بازسازی می کنند. یعنی باز می کنیم پشم توی آن را از نو می زنیم و دوباره می دوزیم.

من کار دیگه ای بلد نیستم حلاجم و لحاف دوز

ملحفه ها یکی پس از دیگری زیر سوزن چرخ خیاطی سر می خورند و صدای ویراژ دنده ها در حیاط کاروانسرا می پیچد. به اینجا که می رسد نفسی چاق کرده و یاد دوستان و همکارانش را زنده می کند: همه همکاران من به خاطر مریضی های این کار فوت شدند به قول بچه ها کار سختیه برای همین یک مدتی در همان جوانی رهاش کردم چون بیماری بد گرفتم «سل». اما دوباره که برگشتم دیدم من کار دیگه ای بلد نیستم حلاجم و لحاف دوز چیز دیگه نمی توانم انجام بدهم که معاشم را فراهم کنم.

آمدم و فعلا هستیم دیگه. من ناراحتی کبد دارم. خاک و پرز پشم و پنبه ریه من را از بین برده الان دیدی که داشتم کار می کردم نفسم نمی آمد وایسادم تا دوباره نفس بگیرم.

نان مان روزانه می رسید

همه مشتریان او از آشناهای قدیمی هستند اما از استان های دیگر هم سفارش قبول می کند: مشتری هام از قدیم بودند و حالا هم بچه هایشان سفارش می دهند. همه توی ایرانند خارج از کشور تا حالا مشتری نداشتم از زاغمرز تا فیروزکوه مشتری زیاد دارم. روزی ۵ تا کارگر داشتم همین ۱۰ الی ۱۲ سال قبل را می گویم. همه فوت کردند. صبح به صبح دور میدان ساعت (میدان مرکزی ساری) می ایستادیم می آمدند دنبال مان و ما می رفتیم محلات. یک روزه باید کار را تمام می کردیم. مثلا ۱۵ تا تشک و ۲ تا لحاف سفارش می دادند؛ ما هم حساب می کردیم چند نفر نیروی کار لازم هست همان اندازه کارگر می بردیم بیشتر ۴ تا ۵ نفره می رفتیم. توی همان محلات می ماندیم و تا شب کار را تمام می کردیم و برمی گشتیم خانه. یک قانونی هم داشتیم که شب باید پول مان توی جیب مان بود.

احمدعلی تشک دوم را که حالا آماده شده مثل نوزادی در آغوش می گیرد و توی حیاط روی موکت مندرسی پهن کرده و با چوبی بلند به نرمی آن را می نوازد درباره آن روزها برای مان تعریف می کند: صاحب کار با ماشین ما را می برد و برگشتنی را خودمان برمی گشتیم. آن موقع به صرفه بود زندگی خرج داشت اما پول مان کفاف خرج مان را می داد. نان مان روزانه می رسید.

او در حالی که به قول خودش باد تشک ها را تنظیم می کند می گوید: آن موقع ها همه مواد طبیعی تر بودند هر کسی می خواست تشک درست کند یا پنبه داشت یا پشم گوسفند. پشم گوسفند را برای گرم زایی درست می کردند. کیفیت پارچه هم الان عوض شده قیمتش ۱۰ برابر شده متری ۳ هزار تومن می خریدیم؛ کِی؟ همین ۱۰ سال پیش الان شده چقدر؟ متری ۷۵ تومن آن هم با این کیفیت.

تا زنده ام باید کار کنم

احمدعلی روزش را با برش کاری ملحفه ها شروع می کند: اولِ اول باید پشم شسته شود پشم هم از کیلویی ۷۰ هزار تومن هست تا بالاتر بستگی به کیفیتش و نوع گوسفند دارد. برای هر یک تشک ۵/۵ کیلو و برای هر لحاف یک نفره ۴ و دونفره ۵ کیلو پشم لازم هست. پشم که شسته و خشک شد اول برش کاری می کنم بعد بار را (پشم) حلاجی می کنم و دستگاه می زنم و باز که کردم؛ بعدش پارچه را می دوزم. پشم را داخل کیسه می ریزم سر کیسه را با چرخ می دوزم و بعد هم با چوب تشک را صاف می کنم. آخر کار هم سوزن می گیرم و این روی تشک را به آن روش کوک می زنم که وا نرود.

او هر یک تشک را در ۲۰ دقیقه می دوزد اما دوخت لحاف یک صبح تا عصر طول می کشد: وقتی ۶۰۰ تومن برای لحاف می گیرم برای سختی و کار زیادش است. باید مواظب باشی سوزن توی دستت نرود که عفونت کند. لحاف دوخت یک انگشتی می خورد یعنی به فاصله هر یک انگشت یک دوخت می زنم برای همین کارش زیاد است.

پیرمرد از صبح زود تا اذان مغرب کار می کند و اگر اقبالش بلند باشد روزانه ۵ تا ۷ لحاف و تشک می دوزد با این حال همین کارگاه کوچک هم استیجاری است: اینجا هم که مال من نیست دوستم اجاره کرده و من پیش این دوستم کار می کنم هر چی در طول روز درآوردم نصف نصف می شود. ۲۰۰ تومن یا نهایتا ۳۰۰ تومن بتوانم پول بگیرم. فصل بارندگی و سرما نمی توانم بیرون کار کنم و توی کارگاه هم نمی شود بخاری روشن کرد آتش اینجا ممنوع است اما با همین شرایط تا زنده ام باید کار کنم.

احمدعلی اما یک لحاف ویژه هم دارد که با اشتیاقی پدرانه درباره آن توضیح می دهد لحاف عروس «لحاف عروس خب فرق دارد کارش هم زیاد است تور و مروارید و طرح می خورد و هزینه آن ۱ میلیون و ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار تومن است».

قامت خمیده اش حین توصیف زیبایی لحاف عروس یک لحظه می ایستد و به روبرو خیره می شود پیرمرد در حال دوختن یک لحاف یادگاری برای دخترش معصومه است حالا کمی صدایش به غم آغشته شده و می گوید: دارم یک لحاف برای دخترم می دوزم اما قبول نمی کند که! از این جدیدها دوست دارد. بالای ۳ میلیون برایم هزینه داشته عکس طاووس دارم می ندازم تازه براش مرواریددوزی هم می کنم. دخترم مجرد است ۱۸ سال دارد اما امکان دارد فردا من بیفتم بمیرم این باید یک چیزی از من داشته باشد بالاخره.

 بدهکار ۵۰ سال پیشم را حلال کردم

حلاج کیسه سوم را باز می کند یک پا را این طرف و پای دیگر را آن طرف دهانه کیسه گذاشته و رو به تل پشم های انباشته در گوشه کارگاه می ایستد و با دست کیسه را پر می کند. از گذشته تنها خاطرات تاریکش را به یاد می آورد به قول خودش «خودم ناراحت میشم از تعریف کردنش. آدم هایی بودند که اذیتم کردند. انقدر بودند که (تعدادشان زیاد بود)! امسال کار می کردیم تا ۱۰ سال بعدش هم پول نمی دادند.

مثلا آدمی از ۵۰ سال قبل نیامد تسویه حساب کند خدا شاهد است ۵۰ سال گذشت و صد بار هم گفتم اما نیامد که نیامد بعدش هم که فوت شد حلالش کردم دستش کوتاه است بچه هاش باید عرضه داشتند اما گفتند به ما چه! بابا بدهکار بود».

یکی دیگر از قدیمی ترین طلب های احمدعلی ۴۰ تومان است به قول خودش «۴۰ تا یک تومانی از یک نفر توی روستای سوته طلبکارم از ۴۰ سال پیش هنوز هم زنده هست. الان اگر به من آن ۴۰ تومن را ۴۰ میلیون بدهد قبول نمی کنم این پول همان موقع مزه داشت. باهاش خورد و خوراک می خریدم».

قبول می کنی من پارسال خانه دار شدم؟

احمدعلی ۷۷ ساله هر روز حوالی ساعت ۴ یا ۵ صبح از خانه اش در جاده قائم شهر خود را به خیابان جمهوری (نادر سابق) ساری و گوشه دنج جهان کوچک اش که قرار است اقساط خانه او را تامین کند می رساند همان خانه ای که سال گذشته در ۷۶ سالگی توانست با وام کمیته امداد برای همسر و دو فرزندش؛ محمدرضا و معصومه بسازد. بچه های احمدعلی به گفته او از این کار فراری هستند: اصلا دوست ندارند این کار را انجام بدهند کار نیست که! حق هم دارند درآمدی نداره.

ادامه می دهد: قبول می کنی من پارسال خانه دار شدم؟ این همه سال مستاجر بودم. این هم که الان ساختم وام گرفتم و همین امروز هم از بانک زنگ زدند که باید ۱ میلیون و ۵۰۰ تومن واریز کنم گفتم ندارم متاسفانه تا فردا ببینم چطور جورش کنم. حالا دیگه حساب کن درآمد این کار چی هست! هر صبح نفری ۱۰۰ هزار تومن به خانواده می دهم روزانه هم ۳۰ هزار تومن خرج راه دارم دخترم توی آرایشگاه کار می کند پسرم هم توی یک فروشگاه و خانمم از امروز مراقب سالمند شده.

زورم به گرانی نمی رسد

تمام مدت گفت وگو مشغول کار است و گه گاهی دود سیگاری لای انگشتانش می رقصد. میان تماشای جهان احمدعلی به آخرین جمله ای که لابلای سکوت و سرمای کارگاه لحاف دوزی گم شد فکر می کنم «زورم به گرانی نمی رسد اما لحاف معصومه را باید تمام کنم نمی دانم می رسم یا نه اما حتما باید یادگاری ازم داشته باشد.»

انتهای پیام