قاچاقچیان به جان قصری که فروپاشیده افتادند

سیاوش آریا مورخ و فعال میراث و گردشگری با بیان اینکه «کاخ آبنصر» در وضعیت غم انگیزی به سر می برد بدون شک در حال عبور از محوطه قدیمی موسوم به «کاخ آبنسر» است که هویت و شناسنامه پر افتخار مردم این شهر است. شیراز. به دلیل عدم نظارت و بی توجهی مسئولان میراث فرهنگی استان و کشور سال گذشته به کارگاه آموزشی دانشجویان باستان شناسی دانشگاه هنر شیراز تبدیل شد و خسارات جبران ناپذیری به آن وارد شد. همچنین چندین قاچاقچی درهای خود را به این منطقه باز کرده اند و اخیراً منطقه توسط سوداگران اموال تاریخی و فرهنگی تصرف شده است.

محوطه تاریخی معروف به «کاخ بونصر» یکی از اولین میراث تاریخی ملی شده کشور پارس و شهر شیراز به شماره ثبت 13 است که کارشناسان و محققان آن را یکی از ارزشمندترین و مهم ترین محوطه های باستانی ایران می دانند. باستان شناسان و پژوهشگران نیز آن را مایه افتخار و شناسنامه شیرازی ها می دانند و همواره بر حفاظت بهتر و بیشتر از این اثر تاریخی و فرهنگی اصرار دارند. اما این محوطه باستانی که هنوز اسرار پنهانی دارد در یکی دو دهه گذشته با چالش های مختلفی دست و پنجه نرم می کند و مورد بی توجهی مسئولان میراث کشوری و استانی و سایر نهادهای ذیربط قرار گرفته است. از عدم تعیین حریم و مساحت که مهمترین نکته برای این اثر باستانی است گرفته تا ریختن زباله و زباله های خانگی توسط مردم منطقه در داخل محوطه به ویژه محوطه ورودی که زشت و زشتی را به نمایش گذاشته است. چهره نفرت انگیز از کور شدن حریم و توسعه زمین های کشاورزی اطراف منطقه در دهه های اخیر گرفته تا ساخت و سازهای مسکن در آرامستان درجه یک آن در گذشته که منظره زشتی به جا گذاشته و به آن آسیب وارد کرده است.

احداث باغ محلی و سنگفرش های آن در محوطه منتهی به مزرعه که با مجوز دستگاه های ذیربط همراه بوده و تخلف آشکار تلقی می شود نیز آخرین مداخله و آسیب به این محیط ارزشمند باستانی و فرهنگی است. از سوی دیگر احداث پارک علاوه بر تخریب لایه های باستانی محوطه هیچ توجیه فرهنگی گردشگری و حتی تفریحی برای جمعیت منطقه و اطراف آن ندارد و بیشتر اتلاف بودجه است. زیرا کسانی که از اوضاع منطقه آگاهی کامل دارند و سختی ها و چالش های آن را به دقت دیده و بررسی کرده اند هرگز تصمیم به انجام چنین کاری در منطقه (که امروزه به اشتباه حریم می شود) نمی گرفتند. به تازگی یک حوض مدور در این باغ ساخته شده است تا حریم خصوصی را کامل کند!

حمله قاچاقچیان به کاخ «ابن نصر»

اخیرا سوداگران اموال تاریخی و فرهنگی به بهانه پوچ و واهی یافتن گنجی که وجود خارجی ندارد اقدام به حفاری عمیق و بزرگی در زمین و بالای تپه کند کرده اند که باعث جدی و جبران ناپذیری شده است. آسیب به لایه باستان شناسی سایت آنچه که جای تعجب و تردید دارد این است که در نتیجه حرکت مردم طرح احداث باغ محلی در حرم را به بهانه حفاظت و نگهبانی از محوطه «کاخ آبنصر» توجیه کردند که نشان از وضعیت حفاظتی دارد. از آثار ملی نه تنها بهتر است که بدتر هم نشد و پای قاچاقچیان را به بالای تپه و خود منطقه و بناهای مهرازی (معماری) آن باز کرد. باید دانست که در گذشته و گذشته تمامی حفاری های غیرمجاز در کف محوطه و اطراف آن انجام شده است و این مداخله جدید جای نگرانی زیادی دارد. اما موضوع را به معاونت میراث فرهنگی اداره کل استان فارس اطلاع دادم و درخواست پیگیری و رسیدگی کردم.

تخریب سازه های معماری حفاری شده

اما پس از سال ها و برای اولین بار در اسفندماه گذشته شاهد بودیم که دانشگاه هنر شیراز بدون هیچ گونه طرح حفاظت و برنامه ریزی سازماندهی برای حفظ و احیای قلعه «ابونسر» این شاخص ترین منطقه شهری در دوران تاریخی و ساسانی. دوران دشت شیراز را طبق اسناد و مدارک منتشر شده از نخستین کاوش ها به عنوان منطقه کاوش های دانش آموزی و در محوطه های کاوش شده قبلی انتخاب کرد. این پیچیدگی و دوره بندی فنی و معماری است آن را دنبال کرده و از ویرانه ها و نهشته های حفاظتی رها کرده است!

طی بازدیدهای میدانی کاوش و حذف کثیفی از عناصر معماری برجسته ترین فضای معماری قلعه معروف به خانه اربابی یا خانه مرکزی تخلیه و رسوب گذاری رسوبات بررسی شده بر روی سایر عناصر و فضاهای معماری و رهاسازی نقاط ضعیف. و عناصر ضعیف معماری نما بدون هیچ گونه عملیات حفاظتی و مرمتی در برابر عوامل زیان آور طبیعی و انسانی که بی شک نتیجه ای جز تخریب اندک بقایای باقیمانده نخواهد داشت. همچنین با توجه به پیچیدگی های موجود دوره بندی و مرحله بندی مهرازی (معماری) بقایای قلعه ای که بیش از چندین قرن مورد استفاده و سکونت بوده است همانطور که در گزارش کاوش و اسناد کلانشهر نیز ذکر شده است. دانشگاهی که حفاری های دانشجویی انجام می دهد همانطور که می بینیم و با انتشار طیف گسترده ای از عناصر معماری در فصل کاوش همراه است نه تنها به دلیل افزایش دانش ما از تاریخ استقرار در این یکی این قلعه چیزی اضافه نمی کند که بدون شک باعث از بین رفتن شواهد ظریف لایه بندی می شود.

هم اکنون نیز در آخرین بازدید میدانی سازه های معماری که در حین کاوش از زیر زمین بیرون آمده اند بر اثر عوامل طبیعی و بارندگی آسیب جدی دیده و تخریب شده اند. زیرا پس از کاوش های آموزشی باید سازه ها و عناصر معماری پوشش داده می شد و یا به درستی محافظت و مرمت می شد. متاسفانه الان هم وضعیت محوطه و قلعه ابونصر ناراحت کننده است و از نظر حفاظت و نگهداری در بدترین شرایط قرار دارد.

آشنایی با میراث تاریخی قصرابنسر

محوطه بزرگ باستانی معروف به «قصره بونصر» یکی از شاخص ترین محوطه های باستانی دوران تاریخی ایران در دشت شیراز است. وجود چندین دروازه سنگی هخامنشی و یک بارو سنگی که بخشی از یک دژ مستحکم است باعث شد که در سال های ۱۹۳۱ تا ۱۹۳۳ همزمان با پارسه (تخت جمشید) توسط موزه متروپولیتن نیویورک کاوش های گسترده ای انجام شود. حفاری ها این کاوش ها منجر به کشف بخش های مختلفی از یک سکونتگاه تاریخی شهری شد که شامل قلعه حصار شمالی و مناطق مسکونی بود.

با رشد و گسترش بیش از حد شهر شیراز بخش های زیادی از محوطه شهری «کاخ آبنصر» در حال ساخت و ساز و عملا تخریب شده است و در سال های اخیر فعالیت هایی مانند احداث باغ شهری و استخراج معدن در این منطقه انجام شده است. و چشم انداز منطقه باعث شده است که پدیده خسران روز به روز در حال رشد باشد.

در کاوش های دهه 1930 سازه های مهرازی (معماری) و عناصر قلعه «ابن نصر» آشکار شد. تاریخی که کاشفان برای بقایای باقیمانده پیشنهاد کردند بازه زمانی وسیعی از اواخر عصر هخامنشیان در قرن سوم پیش از میلاد بود. تا تمام دوران ساسانی و سپس به قرون اول دوران اسلامی که نشان از تداوم استقرار و اهمیت قلعه و باروهای قصر ابونصر دارد.

عناصر مهرازی کاوش شده از نقاط مختلف قلعه و شهر پس از نزدیک به یک قرن رها شدن آرام آرام در زیر رسوبات و آوارهای ناشی از فرسایش دوباره ذخیره و از آسیب انسان و طبیعت در امان ماندند تا اینکه در چارچوبی یافت شدند. طرح جامع حفاظت و مرمت پاکسازی و حفاظت شود.

محوطه باستانی معروف به «کاخ آبنصر» در تاریخ 24 شهریور 1310 و به شماره 13 به عنوان اولین اثر تاریخی شهر شیراز و کشور پارس در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

انتهای پیام