فرهنگ محلی کرمانشاه

فرهنگ محلی کرمانشاه گنجینه ای در قلب زاگرس است؛ سرزمینی با پیشینه ای پربار که در هر گوشه آن، رد پای تمدن های کهن و آداب و رسوم اصیل خودنمایی می کند. این دیار، با تنوع قومی و مذهبی، تصویری زنده و پویا از غنای فرهنگی ایران را به نمایش می گذارد و هر بازدیدکننده ای را به کاوشی عمیق در دل سنت ها و هویت مردمان خود فرامی خواند.

کرمانشاه، این سرزمین تاریخی که به حق لقب «گهواره تمدن» را به خود اختصاص داده است، دیاری با پیشینه ای چند هزار ساله است که در طول تاریخ پرفراز و نشیب خود، فراز و نشیب های بسیاری را تجربه کرده است. اما آنچه همیشه در این منطقه پایدار مانده، غنای فرهنگی و تنوع بی نظیر قومی و مذهبی آن بوده است. این تنوع، مانند رودخانه ای زلال، در تمام ابعاد فرهنگ محلی کرمانشاه جاری شده و به آن عمق و اصالتی بی بدیل بخشیده است. این مقاله، خواننده را به سفری پربار در دل این فرهنگ غنی می برد؛ از پیشینه تاریخی و ریشه های هویتی تا آداب و رسوم کهن، خوراک های لذیذ، پوشش های چشم نواز، هنرهای اصیل و نمادهای ماندگار این خطه.

ریشه ها و هویت فرهنگی کرمانشاه

برای درک عمیق فرهنگ محلی کرمانشاه، لازم است ابتدا به ریشه ها و هویت این سرزمین نگاهی انداخت. کرمانشاه نه تنها یک استان، بلکه یک تاریخ زنده و یک هویت دیرپا است که در تار و پود خود، داستان های بسیاری را از گذشته های دور تا به امروز پنهان کرده است.

موقعیت جغرافیایی و تأثیر آن بر فرهنگ

کرمانشاه، همچون نگینی در قلب رشته کوه عظیم زاگرس می درخشد و موقعیت جغرافیایی بی نظیر آن، تأثیری شگرف بر شکل گیری فرهنگ محلی کرمانشاه داشته است. این دیار، به نوعی دروازه ورود به میان رودان محسوب می شود و همین جایگاه استراتژیک، آن را به کانونی برای تبادلات فرهنگی و تجاری در طول قرون متمادی تبدیل کرده است. از بازرگانان جاده ابریشم تا کاروان های زیارتی عتبات عالیات، همگی از این مسیر عبور کرده و هر یک، نقش و نگاری بر بوم فرهنگ این سرزمین زده اند. آب و هوای معتدل کوهستانی کرمانشاه نیز، در کنار چشم اندازهای سرسبز و رودخانه های پرآب، سبک زندگی مردم و شیوه های معیشت آن ها را شکل داده است. کشاورزی و دامداری، از دیرباز شریان حیاتی اقتصاد منطقه بوده و این پیوند ناگسستنی با طبیعت، در هنر، ادبیات و حتی معماری بومی نیز بازتاب یافته است.

پیشینه تاریخی فرهنگی

تاریخ فرهنگ محلی کرمانشاه به قدمت سکونت گاه های عصر سنگ بازمی گردد؛ زمانی که انسان های اولیه در غارها و پناهگاه های طبیعی زاگرس پناه گرفتند و نخستین جرقه های تمدن را روشن ساختند. آثار بی شمار کشف شده از دوران پارینه سنگی، میان سنگی و نوسنگی، گواه این مدعا است که کرمانشاه یکی از نخستین مناطق یکجانشینی و تولید خشت و سفال در خاورمیانه بوده است. این سرزمین از دوران ایلامیان و مادها تا پایتخت دوم ساسانیان و کانون توجه در دوره های اشکانیان، اسلامی، و قاجار، همواره از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. هر دوره ای، لایه ای جدید به این بوم فرهنگی اضافه کرده و آیین ها، هنرها و باورهای مردم را تحت تأثیر قرار داده است.

کرمانشاه به دلیل پیشینه درخشان در آشپزی، در سال ۱۴۰۰ شمسی از سوی یونسکو به عنوان «شهر خلاق خوراک شناسی» به رسمیت شناخته شد؛ عنوانی که مهر تأییدی بر غنای تاریخی و فرهنگی این دیار است.

این عنوان جهانی، نه تنها افتخاری برای مردم کرمانشاه محسوب می شود، بلکه نمادی از پیوند عمیق تاریخ، طبیعت و خلاقیت در این منطقه است.

اقوام، زبان ها و باورهای بومی

کرمانشاه، موزاییکی زیبا از اقوام مختلف است که در کنار یکدیگر زندگی می کنند و هر یک، بخش جدایی ناپذیری از فرهنگ محلی کرمانشاه به شمار می روند. اقوام اصلی این منطقه شامل کردها و لک ها هستند که با طوایف برجسته ای چون کلهر، جاف، زنگنه و سنجابی، نقش پررنگی در غنای فرهنگی استان ایفا می کنند. هر طایفه، آداب و رسوم، موسیقی و حتی گویش خاص خود را دارد که به این تنوع، رنگ و بوی ویژه ای می بخشد.

زبان کردی با گویش های متعددی نظیر کلهری، سورانی، لکی و کرمانشاهی، در میان مردم رواج دارد. این گویش ها، هر یک با ویژگی های منحصربه فرد خود، بخش مهمی از هویت زبانی مردم را تشکیل می دهند. در کنار گویش های کردی، لهجه شیرین فارسی کرمانشاهی نیز، که خاص شهر کرمانشاه است، از دیرباز در میان مردم شهر رایج بوده و از ۲۰۰ سال پیش با ورود مهاجران و زائران به این منطقه، شکل گرفته است. همزیستی مسالمت آمیز باورهای مذهبی مختلف از جمله تشیع، تسنن و یارسان نیز، فضای منحصر به فردی را در این استان ایجاد کرده است. این همزیستی، در آیین ها، مراسم و حتی معماری بناهای مذهبی نیز بازتاب یافته و کرمانشاه را به نمادی از وحدت در کثرت تبدیل کرده است.

آداب و رسوم و آیین های کهن کرمانشاه

آداب و رسوم مردم کرمانشاه، بخش جدایی ناپذیری از هویت آن هاست. این آیین ها، که از دل تاریخ و باورهای عمیق مردم برخاسته اند، در هر مناسبت و فصلی، جلوه ای خاص به زندگی می بخشند. در ادامه به برخی از مهمترین این رسوم اشاره می شود.

جشن ها و مراسم نوروزی

نوروز در کرمانشاه، تنها یک جشن آغاز سال نیست؛ بلکه مجموعه ای از آیین های کهن و پرشور است که از روزها قبل آغاز می شود و تا سیزده به در ادامه می یابد. این مراسم ها، حس همکاری، نشاط و امید به آینده ای روشن را در دل مردم زنده نگه می دارند.

شال اندازی (شال درکی)

شال اندازی یکی از کهن ترین و جذاب ترین رسوم شب عید در کرمانشاه است که جوانان را با شور و هیجان خاصی درگیر می کند. در این رسم، پس از روشن کردن آتش نوروزی بر بام خانه ها، جوانان دستمال یا شال بلند خود را از منافذ تعبیه شده در سقف اتاق ها به داخل آویزان می کنند و عیدی خود را از صاحب خانه طلب می کنند. دیالوگ های رد و بدل شده در این مراسم، خود بخشی از جذابیت آن است؛ جوانان با لحنی شاد و پرمعنا می گویند: پر شالمان را نسوزانی (یعنی شالمان را خالی برنگردانی) یا اسا خوی و چکشی / خدا کری نکشی که به معنای ای صاحب خانه، خدا پسرتان را زنده نگه دارد، عیدی به ما بدهید است. صاحب خانه نیز با سخاوت، داخل شال را با گردو، بادام، شیرینی، نخود و کشمش، و تخم مرغ های رنگ شده پر می کند و پاسخ می دهد: هل کیش! یعنی بالا بکش!. شال اندازها، که صورت خود را می پوشانند تا شناسایی نشوند، با شال پر از عیدی خود، شادمان آنجا را ترک می کنند. گاه برای شوخی و خنده بیشتر، صاحب خانه زغال گداخته ای نیز داخل شال می گذارد که هیجان و خنده را دوچندان می کند.

تخم مرغ بازی (خا بازی)

این بازی سنتی، یکی دیگر از رسوم دلنشین نوروز است که پیش از عید آغاز شده و تا مدت ها پس از آن نیز ادامه می یابد. مردم تخم مرغ ها را می پزند و با رنگ های طبیعی و شاد، آن ها را رنگ آمیزی می کنند. این تخم مرغ های رنگارنگ در سبدهای بزرگ به سرگذر برده می شوند و کودکان و نوجوانان محل، دور فروشندگان جمع می شوند تا به «خا بازی» بپردازند. یکی از محبوب ترین انواع این بازی، «قطار» است. در قطار، دو رقیب هر کدام تعداد مشخصی تخم مرغ (مثلاً ده یا بیست عدد) را به ردیف می چینند. سپس هر یک تخم مرغی از ردیف خود برمی دارد و سر و ته آن ها را به هم می کوبند. هر تخم مرغی که بشکند، صاحب آن بازنده می شود و صاحب آخرین تخم مرغ سالم، برنده اعلام می شود و رقیب بازنده باید بهای تمام تخم مرغ ها را به فروشنده بپردازد. این بازی، نه تنها سرگرمی ساده ای است، بلکه درس هایی از رقابت و شانس را به کودکان می آموزد.

چادر زدن دراویش

در گذشته ای نه چندان دور، رسم کهنی در کرمانشاه رواج داشت که به «چادر زدن دراویش» مشهور بود. تا حدود دو دهه پیش، اعیان و اشراف شهر، دو شاخ کل (نوعی بزکوهی) را بر سردر خانه هایشان نصب می کردند که نشانه ای از منزلت و تشخیص آن ها بود. دراویش، پیش از عید و در ایام نوروز، خیمه و خرگاه خود را در این خانه ها علم می کردند و تا زمانی که مبلغ یا تحفه ای از صاحب خانه نمی گرفتند، خیمه خود را برنمی چیدند. دراویش بوق بلندی داشتند که از شاخ ساخته می شد و به «شاخ نفیر» معروف بود. مردم اعتقاد داشتند که به صدا در آمدن این بوق در خانه کسی، شوم است. به همین دلیل، صاحبان خانه ها تمام تلاش خود را می کردند تا دراویش را با دل خوش از در خانه خود، به خصوص در ایام عید، روانه کنند تا شاخ نفیر آن ها به صدا درنیاید و برکت و شادی نوروزشان پایدار بماند.

مراسم زندگی

چرخه زندگی در کرمانشاه، از تولد تا ازدواج، با آیین ها و مراسم خاصی همراه است که هر یک بازتاب دهنده باورها و ارزش های عمیق فرهنگی مردم است. این مراسم ها، از جمله مهمترین بخش های فرهنگ محلی کرمانشاه محسوب می شوند.

از تولد تا عروسی

مراسم عروسی در کرمانشاه، یکی از پرشورترین و باشکوه ترین آیین هاست که با آداب و رسوم خاص کردی همراه می شود. از مراحل اولیه نامزدی و خواستگاری گرفته تا حنابندان و خود مراسم عروسی، هر یک با جزئیات و نمادهای خاصی برگزار می شوند. موسیقی و رقص کردی، بخش جدایی ناپذیری از این جشن هاست. نوای تنبور، دف و شمشال، همراه با حرکات موزون و هماهنگ دسته های رقصندگان، فضایی پر از شادی و انرژی را ایجاد می کند. لباس های رنگارنگ کردی، تزئینات خاص و بزم های شبانه، خاطراتی فراموش نشدنی را برای عروس و داماد و مهمانان رقم می زند.

آیین های سوگواری

آیین های سوگواری در کرمانشاه نیز، با احترام و وقار خاصی برگزار می شود. مردم با حضور گسترده در مراسم، همدردی و همراهی خود را با خانواده عزادار ابراز می کنند. این آیین ها، در عین غم انگیز بودن، نمادی از همبستگی و همدلی عمیق در جامعه محلی است.

بازی های محلی و سرگرمی های بومی

بازی های محلی، بخش مهمی از میراث فرهنگی هر منطقه ای است و در کرمانشاه نیز، بازی های بومی ریشه داری وجود دارد که نه تنها کودکان، بلکه بزرگسالان را نیز به یاد دوران خوش گذشته می اندازد. این بازی ها، نشاط و تحرک را به زندگی مردم می آورد و بخشی از فرهنگ محلی کرمانشاه را تشکیل می دهد.

1. توپان: این بازی هیجان انگیز، نیازمند فضای باز و وسیع است و در روزهای آفتابی و گرم بهار و تابستان طرفداران زیادی دارد. بازیکنان به دو گروه تقسیم می شوند و دو نقطه به نام «داو» (داو بالا و داو پایین) مشخص می کنند. گروه برنده در مراسم «تریاهشک» (تر یا خشک) بر روی داو بالا جمع می شوند. افراد این گروه باید با چوب دستی به توپ بزنند و آن را به بالای سر افراد گروه مقابل (که روی داو دوم هستند) بفرستند. توپی که زده می شود باید حداقل به داو دوم برسد، در غیر این صورت بازیکن «مرده» می شود. هدف گروه توپ زن این است که همه افراد خود را روی داو بالا جمع کنند، در حالی که گروه مقابل سعی می کند با گرفتن توپ در هوا یا زدن بازیکنان «مرده»، جای خود را با آن ها عوض کند.
2. گرزان: این بازی گروهی در یک دایره بر روی زمین انجام می شود. چند نفر با حکم تریاهشک درون دایره می ایستند و دو نفر با چوب هایی شبیه گرز در بیرون دایره قرار می گیرند. گرز به دست ها تلاش می کنند افراد داخل دایره را بزنند و آن ها نیز با پا از خود دفاع می کنند. قانون مهم این است که پای هیچ کس نباید از دایره خارج شود. اگر فرد گرز به دست موفق شود کسی را در داخل دایره بزند و پایش بیرون از دایره نباشد، برنده می شود و جای خود را با نفر بازنده عوض می کند. این بازی، قدرت بدنی و چابکی را به چالش می کشد.
3. کِلاورفَنَکی (کلاه قاپیدن): در این بازی، بازیکنان به دو گروه تقسیم می شوند. یک گروه با دستمال یا کلاه بر سر، روی زمین می نشینند و گروه دیگر به صورت ایستاده دور آن ها حلقه می زنند. با شروع بازی، گروه ایستاده به سمت نشسته حمله ور می شوند و تلاش می کنند کلاه یا دستمال آن ها را بربایند. گروه نشسته باید از کلاه خود دفاع کند. اگر گروه ایستاده موفق به قاپیدن کلاه شود، داخل آن سنگی می گذارد و به سمت جمع نشسته پرتاب می کند. اگر صاحب کلاه بتواند کلاه خود را در هوا بگیرد، برنده است؛ در غیر این صورت باید دوباره کلاه را بر سر گذاشته و برای دور بعدی بازی بنشیند. هر گروهی که شش بار برنده شود، پیروز نهایی بازی است. این بازی، سرعت عمل و دقت را تقویت می کند و لحظات شادی را برای شرکت کنندگان رقم می زند.

سفره پربار کرمانشاه: غذاها، نان ها و شیرینی های سنتی

سفره کرمانشاه، یک داستان بلند از طعم ها و عطرهای بی نظیر است که ریشه در خاک حاصلخیز و فرهنگ غنی این دیار دارد. این بخش از فرهنگ محلی کرمانشاه، به دلیل تنوع و اصالت بی بدیلش، شهرتی جهانی یافته است.

افتخار شهر خلاق خوراک شناسی یونسکو

همانطور که پیشتر اشاره شد، کرمانشاه در سال ۱۴۰۰ شمسی به عنوان «شهر خلاق خوراک شناسی یونسکو» معرفی شد. این عنوان، تنها یک نام نیست، بلکه مهر تأییدی بر قرن ها هنر آشپزی، استفاده از مواد اولیه محلی و تازه، و خلاقیت مردمان این سرزمین در خلق طعم هایی است که هر ذائقه ای را مجذوب خود می کند. تنوع اقلیمی کرمانشاه، از دشت های سرسبز تا کوهستان های مرتفع، امکان دسترسی به طیف وسیعی از مواد اولیه باکیفیت را فراهم آورده و نقش مهمی در اصالت و طعم بی نظیر غذاهای این منطقه ایفا می کند.

غذاهای اصلی و مشهور

در میان غذاهای پرشمار کرمانشاه، برخی از آن ها شهرت بیشتری دارند و به نوعی نماد آشپزی این دیار به حساب می آیند.

• دنده کباب: این غذای نمادین کرمانشاهی، شهرتی فراتر از مرزهای استان دارد و کمتر کسی است که به کرمانشاه سفر کند و طعم لذیذ آن را نچشد. دنده های گوسفندی با ابعادی مشخص خرد شده و با ترکیبی جادویی از پیاز له شده، سیر، فلفل سیاه، سماق، رب گوجه فرنگی و روغن زیتون به مدت ۱۲ ساعت در یخچال خوابانده می شوند تا کاملاً نرم و مزه دار شوند. سپس این دنده ها به سیخ کشیده شده و بر روی آتش کباب می شوند. عطر دنده کباب کرمانشاه، خود به تنهایی گواه اصالت و هنر آشپزی این دیار است.
• خورشت خلال بادام: این خورشت خوش رنگ و لعاب، پای ثابت مهمانی ها و مجالس رسمی کرمانشاهی هاست. با گوشت گوساله، پیاز داغ، زعفران اعلا، خلال بادام، نمک و لیمو عمانی تهیه می شود. در انتهای پخت، زرشک سیاه نیز به آن اضافه می شود که طعم و رنگ بی نظیری به آن می بخشد و آن را از دیگر خورشت ها متمایز می کند.
• ترخینه (دوینه) و شلمین: این دو غذا، از جمله خوراک های زمستانی و مقوی کرمانشاهی هستند که مواد اولیه آن ها در فصول گرم سال تهیه و خشک می شود.
  ترخینه: برای تهیه ترخینه، گندم را پس از شستشو می پزند، خشک می کنند و سپس بلغور آن را آسیاب می کنند. دوغ را نیز پس از گرفتن آب اضافی، با بلغور مخلوط کرده و به شکل گلوله هایی درمی آورند و در آفتاب خشک می کنند. در زمستان، از این گلوله های خشک شده برای تهیه آشی گرم و مقوی استفاده می شود که به خصوص برای سرماخوردگی بسیار مفید است.
  شلمین: شلمین نیز با برگ و سر شلغم خرد شده و بلغور پخته و آبکش شده تهیه می شود. بلغور پخته شده را در چاله ای ریخته و با آب و دانه شلغم و آب انار مخلوط می کنند و برای دو هفته مراقبت می کنند تا ترش مزه شود. سپس آن را خشک کرده و در زمستان مصرف می کنند.
• دیگر غذاهای لذیذ:
  خمار آشی: آشی ساده اما پرمغز از دوغ کشک و برنج خردشده.
  پرشت: آشی مقوی از بلغور گندم که به عنوان سوپی در دوران بیماری مورد استفاده قرار می گیرد.
  جرگ و بز: جگر گوسفندی کباب شده زیر آتش و خاکستر، کوبیده شده و مخلوط با ادویه ها و دلمه شده در پرده چربی گوسفند.
  ذورده: بلغور تهیه شده از گندم سبز بو داده که برای آش و پلو استفاده می شود.
  سیب پلو: برنجی مخلوط با سیب زمینی خرد شده و شوید.
  چنگال: نان ساجی خرد شده که در روغن حیوانی داغ سرخ شده و با شکر سرو می شود.
  زو و کره: گیاه بهاری خودرو زو که پس از رفع تلخی با خاکستر و پخت ملایم، با نمک و کره کوبیده می شود.

نان ها و شیرینی های محلی (سوغات خوش طعم)

هیچ سفری به کرمانشاه بدون چشیدن و بردن سوغات خوش طعم آن کامل نیست. این شیرینی ها و نان ها، بخشی دلنشین از فرهنگ محلی کرمانشاه را تشکیل می دهند.

• نان برنجی: شاید معروف ترین سوغات کرمانشاه باشد. این شیرینی ترد و خوش عطر، با آرد برنج، روغن حیوانی و زعفران تهیه می شود و طعمی به یاد ماندنی دارد.
• کاک: شیرینی سبک و لایه لایه که با آرد، تخم مرغ و شکر تهیه می شود و با پودر قند و پسته تزئین می گردد. تردی آن در دهان، حسی دلپذیر ایجاد می کند.
• نان خرمایی: شیرینی ای مقوی و خوشمزه که با خرمای تازه و ادویه های معطر تهیه می شود.
• بژی: نوعی نان روغنی شیرین که بسیار محبوب و خوش خوراک است.
• روغن حیوانی کرمانشاهی: بدون شک، راز بسیاری از طعم های اصیل کرمانشاهی، همین روغن حیوانی است. این روغن که از شیر دام های کوهستان های زاگرس تهیه می شود، عطر و طعمی بی بدیل به غذاها و شیرینی ها می بخشد و شهرتی جهانی دارد. این روغن، نه تنها یک ماده غذایی، بلکه نمادی از سبک زندگی روستایی و دامداری در فرهنگ محلی کرمانشاه است.

جلوه های پوشش: لباس های محلی و بومی کرمانشاه

پوشش محلی، یکی از شاخص ترین نمادهای هر فرهنگی است و لباس های محلی کرمانشاه، با رنگ ها و طرح های چشم نواز خود، گویای تاریخ و هنر این سرزمین هستند. این لباس ها، نه تنها پوشش، بلکه هویت و داستان زندگی مردمان را روایت می کنند.

پوشاک اصیل زنان کرد کرمانشاه

لباس زنان کرد کرمانشاه، با تنوع رنگ و تزئینات زیبا، تصویری دلنشین از ظرافت و اصالت را به نمایش می گذارد. هر قسمت از این پوشش، داستانی از هنر و مهارت دستان زنان این دیار را در دل خود دارد.

• سربند (گلونی): سربند زنان کرد کرمانشاه، پرپشت و از چندین دستمال گلونی ریشه دار تشکیل می شود. گلونی، که گاه به جای آن از کلاهک یا عرق چین منجوق دوزی شده (به خصوص توسط دختران و نوعروسان) استفاده می شود، با طرح ها و رنگ های متنوع، زیبایی خاصی به پوشش زنان می بخشد و در میان کُردها نمادی از اصالت و فرهنگ است.
• کلنجه و قبا: کلنجه، یکی از زیباترین و مورد علاقه ترین پوشاک زنان کرد است. این روپوش با برش خاص و تزئینات فراوان، به زنان امکان می دهد از زیورآلات گوناگون استفاده کنند. قبا نیز لباسی بلند و تمام قد است که تا پشت پا می رسد و رویه آن اغلب از مخمل الوان و گران بها تهیه می شود. منجوق دوزی، سکه دوزی و گلدوزی بر روی کلنجه و قبا، جلوه ای باشکوه به آن ها می دهد.
• پیراهن، زیرپوش، روپوش، جافی: پیراهن زنان کرد، بلند و گشاد است و معمولاً از پارچه های گل دار و شاد تهیه می شود. زیرپوش نیز ساده و بلند بوده و تا پشت پا می رسد. روپوش، چادری از پارچه ابریشمی مشکی رنگ است که زنان آن را از درازا بر پشت و گردن می اندازند و دو گوشه بالایی آن را جلو آورده و روی سینه گره می زنند. جافی نیز شلواری گشاد شبیه شلوار مردان است که زنان، به خصوص زنان روستایی، هنگام کار از آن استفاده می کنند؛ در سایر مواقع، شلواری گشاد از جنس حریر به پا می کنند.
• زیورآلات سنتی: زیورآلات نقره ای و طلا، مانند گردنبندهای سکه ای، دستبندها و گوشواره ها، مکمل زیبایی پوشش زنان کرد است و به آن جلوه ای فاخر می بخشد.

پوشاک باوقار مردان کرد کرمانشاه

لباس مردان کرد کرمانشاه، ساده اما باوقار و اصیل است. این پوشاک، که متناسب با زندگی کوهستانی و سنتی منطقه طراحی شده، راحتی و هویت را توأمان به همراه دارد و در برابر شرایط آب و هوایی نیز مقاوم است.

• عرق چین و سربند (فقیانه): عرق چین، کلاهی است که از نخ یا ابریشم بافته می شود. مردان کرد به دور عرق چین یا کلاه مخروطی شکل خود، دستمال های متعددی می پیچند که به آن «فقیانه» یا سربند می گویند. این دستمال ها اغلب به رنگ های روشن و گل دار هستند و نقش مهمی در هویت و زیبایی پوشش مردانه دارند.
• کرواسی فقیانه، سخمه، قبا، شال کمر، سلته، جافی:
  کرواسی فقیانه: پیراهنی بلند با آستین های گشاد که به آن «فقیانه» می گویند.
  سخمه: ژاکتی جلوباز و دکمه دار است که روی پیراهن پوشیده می شود.
  قبا: پوششی تمام قد است که روی سخمه می پوشند.
  شال کمر: از پارچه های نرم و محکم انتخاب می شود و به دو صورت ساده یا قلابی چپ و راست بسته می شود. شال کمر نه تنها جنبه زیبایی دارد، بلکه به عنوان محلی برای قرار دادن ابزار کوچک یا سلاح های سنتی نیز کاربرد داشته است.
  سلته: نیم تنه آستین داری است که در قسمت داخلی آن دو جیب می دوزند و مانند کت و روپوش از آن استفاده می کنند.
  جافی: شلواری گشاد و راحت است که از مچ پا تنگ شده و به سمت بالا فراخ تر می شود. این شلوار با بندی در کمر بسته می شود و به دلیل راحتی، امروزه در بسیاری از نقاط ایران نیز رواج یافته است.
• پاپوش (گیوه، کلاش اورامی) و کپنک:
  پاپوش: گیوه، کفشی سنتی و دست بافت است که در تابستان بسیار خنک و راحت است. اعیان و اشراف و سواره نظام ایل، از گیوه ملکی با زیره گامیشی و در صورت دسترسی، از کلاش اورامی (نوعی گیوه ظریف تر) استفاده می کردند.
  کپنک: در زمستان ها، به جای پالتو از «کپنک» استفاده می شود. این لباس از نمد مرغوب و باکیفیت تهیه می شود و از سرما محافظت می کند.
• جوراب: جوراب مردان کرد از پشم های الوان و با طرح های زیبا بافته می شود که هم گرمای لازم را فراهم می کند و هم جلوه ای هنری دارد.

هنر و صنایع دستی در تار و پود فرهنگ کرمانشاه

هنر و صنایع دستی، نبض تپنده فرهنگ محلی کرمانشاه است؛ جایی که دستان هنرمند مردم، از طبیعت و تاریخ الهام می گیرند و آثاری خلق می کنند که گویای روح بلند این دیار است.

موسیقی کردی: نوای دلنشین زاگرس

موسیقی کردی، همچون روح زاگرس، در رگ های فرهنگ محلی کرمانشاه جاری است. این موسیقی، داستانی از حماسه، عشق، سوگ و شادی را با خود حمل می کند. سازهای اصیل کردی نظیر تنبور، دف، شمشال و کمانچه، نقش اساسی در این هنر دارند. نوای عرفانی تنبور، ریتم پرشور دف، ملودی دلنشین شمشال و سوز عمیق کمانچه، همگی با هم آمیخته و فضایی روحانی و پرمعنا خلق می کنند.

کرمانشاه، خاستگاه اساتید و چهره های برجسته موسیقی ایرانی و کردی بوده است. نام هایی چون استاد کیهان کلهر (نوازنده برجسته کمانچه)، استاد شهرام ناظری (خواننده پرآوازه) و استاد علی اکبر مرادی (استاد بی بدیل تنبور)، نه تنها در ایران، بلکه در سطح جهان شناخته شده اند. این هنرمندان، با نوای ساز و آواز خود، داستان ها و حماسه های بومی را زنده نگه داشته اند و موسیقی را به ابزاری برای حفظ و ترویج فرهنگ تبدیل کرده اند. موسیقی در کرمانشاه، نه فقط برای شنیدن، بلکه برای تجربه کردن است؛ تجربه ای که شنونده را به اعماق تاریخ و احساسات مردم این دیار می برد.

صنایع دستی: آفرینش با دستان هنرمند

صنایع دستی کرمانشاه، آیینه ای تمام نما از ذوق و هنر مردمان این سرزمین است. هر قطعه، حاصل ساعت ها تلاش و خلاقیت است و داستانی از طبیعت و زندگی بومی را روایت می کند.

1. گلیم: گلیم های کرمانشاهی با طرح های هندسی، رنگ های طبیعی و نقوش الهام گرفته از طبیعت زاگرس، شهرتی دیرینه دارند. این دست بافته ها، نه تنها جنبه تزئینی دارند، بلکه بخشی از زندگی روزمره مردم را تشکیل می دهند.
2. گیوه (کلاش): گیوه، پاپوش سنتی و دست بافت است که از نخ پنبه و زیره چرمی یا پلاستیکی تهیه می شود. «کلاش اورامی» نوعی گیوه خاص و سبک است که به دلیل کیفیت و زیبایی، طرفداران زیادی دارد. گیوه، به دلیل خنکی و راحتی، انتخابی ایده آل برای فصول گرم است.
3. جاجیم: جاجیم بافته ای پشمی و راه راه است که در رنگ های شاد و متنوع، برای زیرانداز، روانداز و حتی روکش کرسی استفاده می شود.
4. نمد: هنر نمد مالی، از هنرهای بسیار کهن در کرمانشاه است. از نمد برای تهیه زیرانداز، کلاه و حتی لباس های عشایری استفاده می شود که در برابر سرما و رطوبت بسیار مقاوم است.
5. موج: موج، نوعی پارچه پشمی ضخیم است که برای پتو، روانداز و یا حتی پرده استفاده می شود و با طرح های ساده و رنگ های گرم، فضایی سنتی به خانه ها می بخشد.
6. تلیس و چرم: تلیس، نوعی بافته عشایری است که با طرح های زیبا و رنگ های درخشان، برای تزئینات اسب، شتر و یا به عنوان کیف و کیسه های کوچک استفاده می شود. صنایع چرم نیز در کرمانشاه ریشه های تاریخی دارد و تولید محصولات چرمی، از دیرباز در این دیار رایج بوده است.

این صنایع دستی، نه تنها ارزش اقتصادی دارند، بلکه حافظ میراث فرهنگی و هنری کرمانشاه هستند و هر یک به نوبه خود، روایت گر بخشی از فرهنگ محلی کرمانشاه هستند.

ادبیات و هنر شفاهی

ادبیات شفاهی در کرمانشاه، همچون یک چشمه زلال، داستان ها، افسانه ها، ضرب المثل ها و لالایی های کردی را از نسلی به نسل دیگر منتقل می کند. این گنجینه غنی، پر از حکمت های کهن و احساسات عمیق مردم است. داستان های پهلوانی، افسانه های عاشقانه و لالایی های دلنشین مادران، همگی بخشی از این میراث ارزشمند هستند. شاعران و نویسندگان برجسته ای از این دیار برخاسته اند که با قلم و شعر خود، نقش مهمی در حفظ و ترویج فرهنگ محلی کرمانشاه ایفا کرده اند و نام این سرزمین را در ادبیات ایران جاودانه ساخته اند.

نمادها و رویدادهای فرهنگی معاصر کرمانشاه

فرهنگ محلی کرمانشاه، نه تنها در تاریخ ریشه دارد، بلکه در رویدادهای معاصر نیز خود را به شکلی پویا و زنده نشان می دهد. نمادها و جشن های امروزی، پلی میان گذشته و حال ایجاد کرده و هویت این دیار را به نسل های جدید و گردشگران معرفی می کنند.

روز ملی کرمانشاه (۵ مرداد)

۵ مرداد ماه، به عنوان «روز ملی کرمانشاه، گهواره تمدن» نام گذاری شده است. این روز، که همزمان با عملیات مرصاد است، نه تنها یادآور رشادت ها و مقاومت مردم این دیار در برابر تجاوز است، بلکه فرصتی است تا تمام ابعاد تاریخی، فرهنگی و اجتماعی کرمانشاه به همگان یادآوری شود. در این روز، برنامه های فرهنگی متنوعی برگزار می شود تا فرهنگ محلی کرمانشاه به شیوه ای شایسته معرفی و تجلیل گردد.

روز فرهنگ کرمانشاه و جشن نیلوفر (۶ تیر)

یکی دیگر از رویدادهای مهم فرهنگی در کرمانشاه، «روز فرهنگ کرمانشاه» و «جشن نیلوفر» است که هر سال در تاریخ ۶ تیر ماه برگزار می شود. نماد این جشن، گل نیلوفر آبی زرد است که در سراب نیلوفر در نزدیکی شهر کرمانشاه می روید. این گل زیبا، ریشه های عمیقی در آیین مهر و نمادهای باستانی این سرزمین دارد و در نقوش طاق بستان نیز به تصویر کشیده شده است. جشن نیلوفر، فرصتی است برای معرفی زیبایی های طبیعی و فرهنگی کرمانشاه، و همچنین بازآفرینی و ترویج فرهنگ محلی کرمانشاه به نسل های جدید و جذب گردشگران داخلی و خارجی. این رویدادها، نقش کلیدی در تقویت هویت فرهنگی و زنده نگه داشتن سنت های این دیار ایفا می کنند.

نتیجه گیری

در مجموع، فرهنگ محلی کرمانشاه، با پیشینه تاریخی غنی، تنوع قومی و مذهبی، آداب و رسوم کهن، خوراک های بی نظیر، پوشش های اصیل، و هنرهای دلنشین خود، گنجینه ای ارزشمند در دل ایران زمین است. این فرهنگ، همچون فرشی دست بافت، از تار و پود تاریخ، طبیعت و زندگی مردمان این دیار بافته شده و هر بخش آن، داستانی برای گفتن دارد.

پاسداری و ترویج این میراث ارزشمند، وظیفه ای ملی است تا نسل های آینده نیز بتوانند از این گنجینه بی بدیل بهره مند شوند. امید است که این مقاله، دریچه ای هرچند کوچک به سوی شناخت عمیق تر فرهنگ محلی کرمانشاه گشوده باشد و خوانندگان را به تجربه ای مستقیم از مهمان نوازی گرم و پویایی فرهنگی مردمان این سرزمین دعوت کند. بیایید با هم، این گنجینه زنده را حفظ کرده و به آن بیفزاییم تا همیشه درخشان بماند.