عند الاستطاعه یعنی چه؟ راهنمای جامع معنی، کاربرد و تفسیر
عند الاستطاعه یعنی چه
«عند الاستطاعه» در دنیای حقوقی و به ویژه در مبحث مهریه، به معنای پرداخت مهریه تنها در صورتی است که مرد توانایی مالی برای ادای آن را داشته باشد. این اصطلاح، بارها مسیر زندگی زوجین را دستخوش تغییر و چالش کرده است.
تصور کنید که دو نفر زندگی مشترک خود را آغاز می کنند و در سند ازدواجشان، مهریه را عند الاستطاعه تعیین می کنند. در نگاه اول، ممکن است این عبارت ساده به نظر برسد، اما در پشت آن، دنیایی از تعهدات، حقوق و فرآیندهای قانونی نهفته است که شناخت آن ها برای هر دو طرف، از اهمیت حیاتی برخوردار است. این نوع از مهریه، با تمام ویژگی های منحصر به فرد خود، می تواند مسیر مطالبه و دریافت حقوق مالی زن را به کلی تغییر دهد و چالش هایی را پیش روی او قرار دهد که شاید در ابتدا تصورش را هم نمی کرد. درک عمیق تر این مفهوم، راهنمایی ارزشمندی برای کسانی است که به دنبال تصمیم گیری آگاهانه در مورد آینده مالی خود در زندگی زناشویی هستند.
عند الاستطاعه: تعریف و مفهوم
هنگامی که صحبت از اصطلاحات حقوقی به میان می آید، شفاف سازی و درک دقیق واژه ها نقش کلیدی دارد. عبارت «عند الاستطاعه» از نظر لغوی به معنای «در زمان توانایی» یا «به هنگام دارایی» است. این ترکیب عربی، به سادگی بیان می کند که انجام یک تعهد یا پرداخت یک دین، منوط به فراهم بودن شرایط مالی و توانایی فرد متعهد است.
در متون شرعی و حقوقی، این اصطلاح کاربرد گسترده ای دارد، اما شاید ملموس ترین و پرتکرارترین کاربرد آن، در زمینه مهریه باشد. مهریه، به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زن در عقد ازدواج، می تواند به شیوه های مختلفی تعیین شود که «عند الاستطاعه» یکی از این شیوه هاست. هنگامی که مهریه به صورت عند الاستطاعه در عقدنامه قید می شود، به این معناست که مرد تنها در صورتی مکلف به پرداخت مهریه است که زن بتواند در دادگاه ثابت کند مرد از توانایی مالی برای پرداخت آن برخوردار است. این نکته، تفاوت عمده ای با سایر انواع مهریه ایجاد می کند و فرآیند مطالبه و دریافت آن را به کلی متحول می سازد.
تمرکز بر مهریه عندالاستطاعه در قانون
دلیل اصلی شهرت و کاربرد فراوان عبارت «عند الاستطاعه» در مبحث مهریه، تأثیر مستقیم آن بر حقوق مالی زوجین است. قانونگذار در ایران، با در نظر گرفتن ابعاد مختلف زندگی خانوادگی و شرایط اقتصادی، این امکان را فراهم آورده تا زوجین بتوانند بر سر نحوه پرداخت مهریه توافق کنند. مهریه عندالاستطاعه از نظر حقوقی، بار اثبات متفاوتی را بر دوش طرفین قرار می دهد. در این نوع مهریه، مطالبه و دریافت آن به یک فرآیند پیچیده تر حقوقی تبدیل می شود که در آن، اثبات توانایی مالی زوج برای پرداخت مهریه، شرط اساسی است.
این تعریف حقوقی، ریشه در عرف و شرع دارد و به نوعی عدالت اقتصادی را در روابط زناشویی مد نظر قرار می دهد. فرض بر این است که مردی که واقعاً توانایی مالی برای پرداخت مهریه ندارد، نباید تحت فشارهای حقوقی طاقت فرسا قرار گیرد. اما در سوی دیگر، این نوع مهریه می تواند چالش هایی را برای زوجه در مسیر احقاق حق خود ایجاد کند که در ادامه به تفصیل به آن ها پرداخته خواهد شد.
انواع مهریه: نگاهی جامع برای درک بهتر
پیش از آنکه به عمق مبحث مهریه عندالاستطاعه برویم، لازم است درک روشنی از انواع مهریه داشته باشیم. مهریه در قانون مدنی ایران و فقه اسلامی، به شیوه های گوناگونی تقسیم بندی می شود که هر یک احکام و آثار حقوقی خاص خود را دارند. این تنوع، به زوجین امکان می دهد تا متناسب با شرایط و توافقات خود، بهترین گزینه را انتخاب کنند.
تقسیم بندی مهریه بر اساس نحوه تعیین
- مهر المسمی: این نوع مهریه رایج ترین شکل مهریه است و به مالی گفته می شود که در زمان عقد نکاح و با توافق کامل طرفین (زوج و زوجه) تعیین و میزان آن به طور دقیق مشخص می گردد.
- مهر المثل: در شرایطی که مهریه در عقدنامه تعیین نشده باشد، یا تعیین شده اما باطل باشد (مانند مجهول بودن یا نداشتن مالیت)، و سپس زوجین با یکدیگر نزدیکی کرده باشند، دادگاه با در نظر گرفتن شرایط زن (شأن خانوادگی، تحصیلات، وضعیت اجتماعی و اقتصادی) و با ارجاع به کارشناس، مهریه ای را تحت عنوان مهر المثل تعیین می کند. این مهر به نوعی متعارف جامعه برای زنی با آن ویژگی ها است.
- مهر المتعه: اگر مهریه در عقد دائم مشخص نشده باشد و زوجین قبل از نزدیکی از یکدیگر جدا شوند، مهر المتعه مطرح می شود. در این حالت، میزان مهریه با توجه به وضعیت مالی مرد و توسط دادگاه تعیین می گردد.
- مهر السنه: مهر السنه، همان مهریه ای است که برای حضرت فاطمه زهرا (س) تعیین شده بود و معادل ۵۰۰ درهم نقره است. این نوع مهریه امروزه نیز می تواند مبنای تعیین مهریه قرار گیرد و نرخ آن بر اساس قیمت روز درهم محاسبه می شود.
تقسیم بندی مهریه بر اساس نحوه و زمان پرداخت
در کنار انواع فوق، مهریه از نظر زمان و نحوه پرداخت نیز به دو دسته اصلی تقسیم می شود که درک آن ها برای مبحث «عند الاستطاعه» حیاتی است:
-
مهریه عندالمطالبه:
در این نوع مهریه، زن به محض جاری شدن عقد، مالک تمام مهریه می شود و می تواند هر زمان که بخواهد، آن را از مرد مطالبه کند. در واقع، دین مهریه حال است و هیچ قید و شرطی برای مطالبه آن وجود ندارد. اگر مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند به دادگاه درخواست اعسار (ناتوانی مالی) بدهد و در صورت اثبات اعسار، مهریه به صورت اقساطی برای او تعیین خواهد شد.
-
مهریه عندالاستطاعه:
در مقابل مهریه عندالمطالبه، مهریه عندالاستطاعه قرار می گیرد که تعریف دقیق تر و وجوه تمایز اصلی آن را در بخش های قبل و بعد به تفصیل بررسی کردیم. در این نوع مهریه، حق مطالبه و دریافت مهریه برای زن، منوط به اثبات توانایی مالی مرد است. این یعنی بار سنگینی از اثبات، بر دوش زوجه قرار می گیرد و مرد تا زمانی که استطاعت او توسط زن در دادگاه به اثبات نرسد یا مالی از او معرفی نشود، ملزم به پرداخت نیست.
این تقسیم بندی ها نشان می دهد که انتخاب نوع مهریه در ابتدای زندگی مشترک، تصمیمی سرنوشت ساز است که می تواند مسیر حقوقی آتی زوجین را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین، آگاهی از ابعاد هر یک، پیش از هرگونه توافق، کاملاً ضروری است.
تفاوت های اساسی مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه
درک عمیق تفاوت های میان مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، اساس تصمیم گیری و برنامه ریزی حقوقی برای هر دو طرف است. این دو نوع مهریه، هرچند هر دو حق مالی زن محسوب می شوند، اما در ماهیت، نحوه مطالبه و پیامدهای حقوقی تفاوت های چشمگیری دارند. در ادامه به مهم ترین این تفاوت ها می پردازیم:
| ویژگی | مهریه عندالمطالبه | مهریه عندالاستطاعه |
|---|---|---|
| زمان و شرایط مطالبه | به محض جاری شدن عقد نکاح، زن مالک مهریه می شود و می تواند در هر زمانی آن را مطالبه کند. | مطالبه مهریه منوط به اثبات توانایی مالی (استطاعت) زوج برای پرداخت آن است. |
| بار اثبات | زن نیازی به اثبات توان مالی مرد ندارد. مرد در صورت عدم توانایی باید اعسار خود را ثابت کند. | اثبات توانایی مالی مرد بر عهده زن است. زن باید اموال مرد را معرفی یا استطاعت او را احراز کند. |
| امکان قسط بندی مهریه | مرد در صورت اثبات اعسار، می تواند از دادگاه تقاضای تقسیط مهریه را داشته باشد. | تقسیط به معنای اعسار در این نوع مهریه معنا ندارد. اگر استطاعت مالی مرد احراز شود، دادگاه بر اساس توانایی او حکم پرداخت صادر می کند که ممکن است به صورت اقساطی باشد (نه از باب اعسار، بلکه از باب میزان استطاعت). |
| امکان صدور حکم جلب (ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی) | در صورت عدم پرداخت اقساط مهریه یا عدم معرفی اموال کافی، مرد ممکن است مشمول حکم جلب و بازداشت شود. | به دلیل ماهیت مشروط بودن مهریه به استطاعت، در مهریه عندالاستطاعه اصولاً حکم جلب صادر نمی شود، مگر اینکه مرد با وجود اثبات استطاعت و صدور حکم دادگاه، از پرداخت امتناع کند که در این حالت نیز شرایط خاص خود را دارد. |
| مستثنیات دین | اموالی که برای زندگی ضروری هستند (مستثنیات دین) قابل توقیف برای مهریه نیستند. این قانون در هر دو نوع مهریه صدق می کند. | همانند عندالمطالبه، اموال مرد که جزء مستثنیات دین محسوب می شوند، قابل توقیف برای پرداخت مهریه نیستند. |
بار اثبات استطاعت مالی زوج
یکی از مهم ترین تفاوت ها در مسیر اثبات استطاعت مالی زوج است. در مهریه عندالمطالبه، مرد باید اعسار خود را ثابت کند، یعنی باید به دادگاه ثابت کند که توانایی مالی برای پرداخت مهریه را ندارد. اما در مهریه عندالاستطاعه، این وظیفه به دوش زن است. زوجه باید با ارائه مدارک و شواهد کافی، توانایی مالی مرد را به دادگاه اثبات کند. این مدارک می تواند شامل موارد زیر باشد:
- اسناد مالکیت (ملک، خودرو و سایر اموال منقول و غیرمنقول)
- اطلاعات حساب های بانکی و تراکنش ها
- فیش حقوقی و سوابق بیمه (در صورت کارمند بودن)
- هرگونه مدرک دال بر درآمد یا دارایی مرد
این فرآیند می تواند زمان بر و دشوار باشد و نیاز به پیگیری دقیق و گاهی اوقات کمک وکیل متخصص دارد. دادگاه نیز با بررسی این شواهد و حتی انجام تحقیقات محلی و کارشناسی، در نهایت در مورد استطاعت مالی مرد تصمیم گیری خواهد کرد.
مزایا و معایب مهریه عندالاستطاعه
انتخاب مهریه عندالاستطاعه، هم برای مرد و هم برای زن، با مزایا و معایبی همراه است که آگاهی از آن ها پیش از تصمیم گیری نهایی، ضروری به نظر می رسد. هر یک از زوجین از دریچه نگاه خود به این نوع مهریه می نگرند و تصمیم گیری نهایی باید با در نظر گرفتن تمام جوانب انجام شود.
برای زوج (مرد)
مزایا:
- کاهش فشار مالی اولیه: یکی از بزرگترین مزایای مهریه عندالاستطاعه برای مردان، کاهش بار مالی در ابتدای زندگی مشترک است. مرد تا زمانی که توانایی مالی او توسط زن اثبات نشود یا مالی از او معرفی نگردد، مجبور به پرداخت مهریه نیست. این امر می تواند برای مردانی که در ابتدای زندگی مشترک دارایی زیادی ندارند، آرامش خاطر بیشتری به ارمغان آورد.
- عدم امکان صدور حکم جلب: برخلاف مهریه عندالمطالبه، در مهریه عندالاستطاعه به دلیل ماهیت مشروط آن، اصولا امکان صدور حکم جلب برای مرد وجود ندارد. این موضوع، نگرانی های مرد را بابت تبعات کیفری عدم پرداخت مهریه به شدت کاهش می دهد.
معایب:
- تعلیق پرداخت و مسئولیت بلندمدت: با وجود عدم فشار اولیه، مسئولیت پرداخت مهریه از بین نمی رود، بلکه معلق می ماند. این یعنی ممکن است در آینده، با افزایش دارایی های مرد، زن بتواند استطاعت او را اثبات کرده و مهریه را مطالبه کند. این وضعیت می تواند یک دغدغه بلندمدت برای مرد ایجاد کند.
- نیاز به اثبات عدم استطاعت در صورت ادعا: هرچند بار اثبات استطاعت بر دوش زن است، اما مرد نیز ممکن است مجبور شود برای دفاع از خود، عدم توانایی مالی اش را اثبات کند، خصوصاً اگر زن مدارکی را ارائه کرده باشد.
برای زوجه (زن)
مزایا:
- عدالت نسبی در نگاه قانونگذار: از دیدگاه قانونگذار و شریعت، این نوع مهریه تلاش می کند تا عدالت را برقرار کند؛ به این معنا که مردی که واقعاً از توان مالی برخوردار نیست، تحت فشار ناعادلانه قرار نگیرد. این نگاه می تواند در مواردی که مرد دچار مشکلات مالی جدی است، به نفع او و در نهایت به نفع پایداری زندگی مشترک باشد.
- تشویق به انتخاب مهریه متعارف: برخی معتقدند که این نوع مهریه، زوجین را به انتخاب مهریه ای متعارف تر و واقع بینانه تر تشویق می کند، چرا که مهریه های سنگین و غیرقابل پرداخت در عمل ممکن است برای زن نیز غیرقابل وصول بمانند.
معایب:
- دشواری و طولانی بودن فرآیند اثبات توان مالی مرد: شاید بزرگترین عیب برای زن، بار اثبات استطاعت مالی مرد باشد. جمع آوری مدارک، پیگیری های قضایی، شناسایی اموال و اثبات دارایی های مرد، فرآیندی پیچیده، زمان بر و گاهی هزینه بر است.
- عدم اطمینان از زمان دریافت مهریه: زن ممکن است تا سال ها نتواند استطاعت مالی مرد را اثبات کند یا حتی در صورت اثبات، دریافت مهریه به دلیل محدودیت های مالی مرد، به تعویق افتد. این عدم اطمینان، می تواند به لحاظ روانی و مالی برای زن آزاردهنده باشد.
- عدم برخورداری از مهریه در صورت عدم استطاعت: اگر زن نتواند استطاعت مالی مرد را اثبات کند و مرد واقعاً فاقد دارایی باشد، ممکن است زن برای همیشه از دریافت مهریه خود محروم بماند. این امر می تواند به ضایع شدن حق مالی او منجر شود.
انتخاب نوع مهریه، تصمیمی سرنوشت ساز در ابتدای زندگی مشترک است که پیامدهای حقوقی و مالی عمیقی برای هر دو طرف دارد و باید با آگاهی کامل و مشورت با متخصصان حقوقی انجام شود.
مراحل و نحوه مطالبه مهریه عندالاستطاعه
مطالبه مهریه عندالاستطاعه، برخلاف مهریه عندالمطالبه که مسیر نسبتاً سرراست تری دارد، نیازمند طی کردن مراحل مشخص و اثبات های حقوقی است. زن در این مسیر باید گام های دقیق و حساب شده ای بردارد تا بتواند حق خود را وصول کند.
اقدامات اولیه: مراجعه به دفترخانه و اجرائیه ثبتی
اولین گام برای مطالبه مهریه عندالاستطاعه، همانند عندالمطالبه، مراجعه به دفترخانه رسمی ازدواج است که عقد در آنجا ثبت شده. در آنجا، زوجه می تواند درخواست صدور اجرائیه مهریه را مطرح کند. پس از صدور اجرائیه، پرونده به اداره اجرای ثبت ارسال می شود. در این مرحله، کارشناسان ثبت به دنبال اموالی از مرد می گردند که بتوان از طریق آن ها مهریه را توقیف و وصول کرد. اما تفاوت اصلی در اینجاست: اگر در اداره ثبت مالی از مرد (به غیر از مستثنیات دین) یافت نشود، صرفاً گواهی مبنی بر «عدم دسترسی به دارایی زوج» صادر می گردد. این گواهی به معنای پایان راه نیست، بلکه مقدمه ای برای ورود به مرحله قضایی و دادگاه است.
تقدیم دادخواست به دادگاه خانواده
پس از دریافت گواهی از اداره ثبت، زوجه باید با تقدیم دادخواست مطالبه مهریه عندالاستطاعه به دادگاه خانواده، مسیر حقوقی را ادامه دهد. محتویات این دادخواست باید شامل اطلاعات کامل زوجین، مشخصات عقدنامه، میزان مهریه و نوع آن (عندالاستطاعه) باشد. مهم ترین بخش این مرحله، نحوه ارائه دلایل و مدارک برای اثبات توانایی مالی زوج است. زوجه باید هرگونه شواهد و قرائنی را که از دارایی یا درآمد مرد اطلاع دارد، ضمیمه دادخواست خود کند.
بررسی و احراز استطاعت مالی زوج توسط دادگاه
پس از تقدیم دادخواست، دادگاه خانواده وارد مرحله بررسی و احراز استطاعت مالی زوج می شود. این مرحله، هسته اصلی پرونده های مهریه عندالاستطاعه است و پیچیدگی های خاص خود را دارد. دادگاه برای کشف حقیقت و بررسی توانایی مالی مرد، می تواند اقدامات زیر را انجام دهد:
- ارجاع به بازرسان و کارشناسان دادگاه: دادگاه ممکن است پرونده را برای تحقیق و بررسی بیشتر به کارشناسان مربوطه ارجاع دهد تا ابعاد مالی مرد را دقیق تر مورد واکاوی قرار دهند.
- معرفی اموال توسط زوجه: زوجه می تواند با شناسایی و معرفی اموال متعلق به زوج (اعم از ملک، خودرو، سهام، حساب های بانکی و غیره)، روند اثبات استطاعت را تسریع کند.
- بررسی فیش های حقوقی و حساب های بانکی: در صورتی که مرد کارمند باشد، توقیف بخشی از حقوق او (معمولاً یک چهارم یا یک سوم) امکان پذیر است. همچنین، دادگاه می تواند استعلامات لازم را از بانک ها برای بررسی گردش مالی مرد به عمل آورد.
- مصادیق اثبات استطاعت: از رایج ترین مصادیق اثبات استطاعت می توان به مالکیت اموال منقول و غیرمنقول (مانند خانه، مغازه، خودرو)، داشتن شغل و درآمد ثابت، و حتی دارا بودن سهام و اوراق بهادار اشاره کرد.
صدور حکم: چگونگی تعیین میزان پرداخت
پس از احراز استطاعت مالی زوج، دادگاه با توجه به میزان توانایی مالی مرد، حکم مقتضی را صادر می کند. نکته مهم اینجاست که در مهریه عندالاستطاعه، تقسیط مهریه ناشی از اعسار زوج نیست، بلکه بر اساس میزان استطاعتی است که برای او احراز شده است. یعنی اگر دادگاه تشخیص دهد مرد توانایی پرداخت کل مهریه را به صورت یکجا دارد، حکم به پرداخت یکجا می دهد. اما اگر تشخیص دهد که توانایی پرداخت یکجا را ندارد اما قادر به پرداخت در اقساط مشخص است، پرداخت مهریه را به صورت اقساطی تعیین می کند. این تقسیط، با تقسیط ناشی از اعسار در مهریه عندالمطالبه متفاوت است و ماهیت حقوقی متفاوتی دارد. بنابراین، پاسخ به این پرسش که آیا مهریه عندالاستطاعه قسط بندی می شود، بله است، اما با شرایط و مبنایی متفاوت.
موضوعات حقوقی تکمیلی مرتبط با مهریه عندالاستطاعه
مهریه عندالاستطاعه، علاوه بر نحوه مطالبه و اثبات استطاعت، ابعاد حقوقی دیگری نیز دارد که شناخت آن ها برای افراد درگیر با این موضوع ضروری است. این ابعاد، شامل ارتباط آن با حق حبس، تکلیف در زمان طلاق و پس از فوت، و همچنین دیدگاه شرع است.
مهریه عندالاستطاعه و حق حبس زوجه
یکی از مهم ترین سوالاتی که مطرح می شود این است که آیا زن در مهریه عندالاستطاعه نیز می تواند از حق حبس خود استفاده کند؟ حق حبس به این معناست که زن می تواند تا زمانی که مهریه به او تسلیم نشده، از انجام وظایف زناشویی (مانند تمکین خاص) خودداری کند. پاسخ کوتاه به این پرسش خیر است.
مطابق با رأی وحدت رویه شماره ۷۰۸ هیأت عمومی دیوان عالی کشور، در مهریه عندالاستطاعه، زن حق حبس ندارد. دلیل آن این است که حق حبس فقط در مواردی قابل اعمال است که مهریه حال و قابل مطالبه باشد. در مهریه عندالاستطاعه، مهریه به صورت حال و بدون قید و شرط نیست؛ بلکه مطالبه آن منوط به احراز توانایی مالی مرد است. بنابراین، تا زمانی که استطاعت مالی مرد احراز و مهریه به مرحله قابل وصول نرسیده باشد، حق حبس برای زوجه ایجاد نمی شود. این رأی وحدت رویه، نقطه عطفی در رویه قضایی کشور محسوب می شود و تکلیف بسیاری از پرونده های مشابه را مشخص کرده است.
تکلیف مهریه عندالاستطاعه در طلاق
وضعیت مهریه عندالاستطاعه در زمان طلاق تفاوت چشمگیری با وضعیت عادی ندارد. چه طلاق اتفاق بیفتد و چه زندگی مشترک ادامه داشته باشد، ماهیت مهریه همچنان ثابت است. یعنی زن برای مطالبه مهریه خود، حتی پس از طلاق، همچنان باید استطاعت مالی مرد را در دادگاه اثبات کند. فرآیند مطالبه، همان مراحلی است که پیشتر توضیح داده شد: مراجعه به دفترخانه، صدور اجرائیه ثبتی، و در صورت عدم وصول، طرح دعوا در دادگاه خانواده و اثبات استطاعت مالی مرد. بنابراین، طلاق فی نفسه موجب تغییر در ماهیت عندالاستطاعه بودن مهریه نمی شود و زن باید همان مسیر پیچیده اثبات را طی کند.
مهریه عندالاستطاعه پس از فوت شوهر
یکی دیگر از موضوعات مهم، وضعیت مهریه عندالاستطاعه پس از فوت شوهر است. آیا این مهریه نیز از ترکه متوفی پرداخت می شود؟ بله، مهریه زن، چه عندالمطالبه و چه عندالاستطاعه، پس از فوت شوهر، همچنان بر ذمه او باقی است و به عنوان یک دین ممتاز، از محل ترکه (ارثیه) متوفی پرداخت خواهد شد. مهریه در این حالت، مقدم بر سهم الارث وراث است. در واقع، ورثه ابتدا باید دیون متوفی (از جمله مهریه) را از اموال باقی مانده پرداخت کنند و سپس مابقی اموال بین آن ها تقسیم شود.
این قاعده هم در عقد دائم و هم در عقد موقت صدق می کند. تنها تفاوت در این است که اگر عقد موقت به ثبت رسمی نرسیده باشد، زن برای مطالبه مهریه خود باید مستقیماً به دادگاه مراجعه کند و نمی تواند از طریق اجرای ثبت اقدام نماید. بنابراین، پس از فوت شوهر، دغدغه اثبات استطاعت مالی که در زمان حیات او وجود داشت، از بین می رود و مهریه از کل دارایی های به جا مانده از مرد قابل وصول خواهد بود، البته با رعایت مستثنیات دین.
نگاه شرع و فقه به مهریه عندالاستطاعه
در فقه اسلامی نیز، مهریه عندالاستطاعه پذیرفته شده است. برخی ممکن است این شبهه را داشته باشند که مهریه عندالاستطاعه از نظر شرع قابل پیگیری نیست یا تفاوتی با عندالمطالبه دارد. اما باید گفت که در شریعت اسلام، هر دو نوع مهریه، قابل پیگیری و دارای اعتبار هستند و تفاوت اساسی در اصل دین بودن مهریه وجود ندارد، بلکه تفاوت در شرط پرداخت و زمان وجوب آن است. اگر شرط عندالاستطاعه در عقد نکاح قید شود، این شرط از نظر شرعی معتبر است و زن نمی تواند بدون اثبات استطاعت مرد، مهریه را مطالبه کند. فقها نیز بر این عقیده اند که شروط ضمن عقد، تا زمانی که خلاف شرع نباشند، لازم الاجرا هستند و شرط عندالاستطاعه نیز از این قاعده مستثنی نیست.
نقش وکیل متخصص در پرونده های مهریه عندالاستطاعه
همانطور که ملاحظه شد، فرآیند مطالبه مهریه عندالاستطاعه می تواند پیچیده و زمان بر باشد. در چنین شرایطی، مشاوره و همراهی یک وکیل متخصص خانواده می تواند تفاوت چشمگیری در نتیجه پرونده ایجاد کند. یک وکیل باتجربه، با آگاهی از قوانین، رویه های قضایی، و راه های اثبات استطاعت مالی، می تواند به زوجه در جمع آوری مدارک، تدوین دادخواست، و ارائه دفاعیات قوی در دادگاه یاری رساند.
انتخاب وکیل متخصص نه تنها می تواند روند پرونده را تسریع بخشد، بلکه احتمال موفقیت را نیز به طرز قابل توجهی افزایش می دهد. وکیل می تواند بهترین استراتژی را برای شناسایی اموال مرد، استعلام از مراجع مختلف و ارائه شواهد قانع کننده به دادگاه اتخاذ کند. همچنین، برای زوج (مرد) نیز، در صورت مواجهه با چنین دعوایی، بهره گیری از مشاوره وکیل برای دفاع از خود و ارائه مستندات لازم جهت اثبات عدم استطاعت یا نحوه پرداخت، حیاتی است.
سوالات متداول
آیا برای مهریه عندالاستطاعه می شود حکم جلب گرفت؟
خیر، اصولاً در مهریه عندالاستطاعه، به دلیل ماهیت مشروط بودن آن به توانایی مالی مرد، امکان صدور حکم جلب (بازداشت) به استناد ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی وجود ندارد. حکم جلب تنها در صورتی صادر می شود که مرد با وجود اثبات استطاعت مالی و صدور حکم قطعی دادگاه، از پرداخت مهریه یا اقساط آن امتناع کند.
چگونه ثابت کنم شوهرم استطاعت مالی دارد؟
اثبات استطاعت مالی مرد بر عهده زن است. برای این منظور می توانید مدارکی مانند اسناد مالکیت (ملک، خودرو، سهام)، فیش حقوقی، گردش حساب بانکی، یا هرگونه سند دیگری که نشان دهنده درآمد و دارایی مرد است را جمع آوری و به دادگاه ارائه دهید. دادگاه نیز ممکن است تحقیقات محلی یا کارشناسی برای احراز توان مالی انجام دهد.
اگر مرد واقعا هیچ مالی نداشته باشد، تکلیف مهریه عندالاستطاعه چه می شود؟
اگر زن نتواند استطاعت مالی مرد را اثبات کند و دادگاه نیز احراز کند که مرد واقعاً هیچ مالی (به جز مستثنیات دین) ندارد یا توانایی کسب درآمد برای پرداخت مهریه را ندارد، در این صورت مرد الزامی به پرداخت مهریه نخواهد داشت. مهریه عندالاستطاعه تا زمان احراز استطاعت معلق باقی می ماند.
تفاوت عندالاستطاعه و عندالقدره چیست؟
در عمل حقوقی ایران، «عندالاستطاعه» و «عندالقدره» معمولاً مترادف و هم معنی تلقی می شوند و هر دو به معنای پرداخت مهریه در صورت توانایی مالی مرد هستند. تفاوت معنایی حقوقی یا عملی قابل توجهی بین این دو اصطلاح وجود ندارد و در محاکم قضایی با یک مفهوم به آن ها نگریسته می شود.
آیا مهریه عندالاستطاعه در عقد موقت هم وجود دارد؟
بله، در عقد موقت نیز می توان مهریه را به صورت عندالاستطاعه تعیین کرد. احکام و شرایط کلی مربوط به اثبات استطاعت مالی در عقد موقت نیز مشابه عقد دائم خواهد بود. تنها تفاوت ممکن است در رویه های ثبتی باشد که در صورت عدم ثبت رسمی عقد موقت، مطالبه مهریه مستقیماً از طریق دادگاه صورت می گیرد.
اگر زن نتواند استطاعت مالی مرد را ثابت کند، آیا حق او ضایع می شود؟
در صورت عدم توانایی زن برای اثبات استطاعت مالی مرد، یا عدم وجود دارایی کافی در مرد، مهریه عندالاستطاعه به حالت تعلیق درمی آید و تا زمانی که استطاعت مالی مرد احراز نشود، زن نمی تواند آن را مطالبه کند. این وضعیت به معنای ضایع شدن کامل حق نیست، اما وصول مهریه را به تأخیر می اندازد یا در عمل غیرممکن می سازد تا زمانی که شرایط مالی مرد تغییر کند.
نتیجه گیری
مفهوم «عند الاستطاعه» در مهریه، بخش مهمی از حقوق خانواده است که برای بسیاری از زوجین می تواند تعیین کننده باشد. این نوع مهریه، با ویژگی های خاص خود، رویکرد متفاوتی به مطالبه و پرداخت حقوق مالی زن ارائه می دهد. در مهریه عندالاستطاعه، اثبات توانایی مالی مرد بر عهده زن است و این موضوع، پیچیدگی ها و چالش های حقوقی خاص خود را دارد. عدم امکان صدور حکم جلب و شرایط خاص تقسیط، از جمله وجوه تمایز اصلی آن با مهریه عندالمطالبه است. با این حال، حتی در صورت فوت شوهر، مهریه عندالاستطاعه از ترکه او قابل مطالبه خواهد بود.
برای هر فردی که در آستانه ازدواج است یا با مسائل حقوقی مهریه درگیر است، درک کامل این مفهوم، مزایا و معایب آن و همچنین آگاهی از فرآیندهای قانونی مربوطه، حیاتی است. این شناخت به افراد کمک می کند تا تصمیمات آگاهانه تری بگیرند و در صورت لزوم، مسیر قانونی صحیح را برای احقاق حقوق خود طی کنند. در این مسیر پر پیچ و خم، مشورت با وکیل متخصص خانواده نه تنها می تواند چراغ راه باشد، بلکه احتمال موفقیت در پرونده های حقوقی را به طور قابل توجهی افزایش می دهد و از سردرگمی ها و خطاهای احتمالی جلوگیری می کند.