خلاصه کتاب بعد سیاسی دفاع همه جانبه از دیدگاه قرآن کریم: کتاب پنجم ( نویسنده سورنا کیانی )

کتاب بعد سیاسی دفاع همه جانبه از دیدگاه قرآن کریم: کتاب پنجم اثر سورنا کیانی، به مفهوم شناسی دفاع سیاسی از منظر آیات قرآنی می پردازد و الگویی جامع برای مقابله با دشمنان را ارائه می دهد. این اثر، رویکردی عمیق به مبانی دفاع سیاسی در اسلام دارد.

در دنیای امروز، مفهوم «دفاع همه جانبه» فراتر از ابعاد صرفاً نظامی رفته و تمامی جنبه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی یک جامعه را در بر می گیرد. در این میان، قرآن کریم به عنوان منبع اصلی و راهنمای مبانی دفاعی در اندیشه اسلامی، آموزه های گرانبهایی برای هر یک از این ابعاد ارائه می دهد. مجموعه آثار «دفاع همه جانبه از دیدگاه قرآن کریم» به قلم دکتر سورنا کیانی، تلاشی است ارزشمند برای تبیین این آموزه ها در قالب مجلدهای تخصصی. در این مجموعه، کتاب پنجم به «بُعد سیاسی» دفاع همه جانبه می پردازد و اهمیت آن را در حفظ کیان و استقلال جامعه اسلامی برجسته می سازد. این اثر برای دانشجویان و پژوهشگران رشته های علوم سیاسی، مطالعات دفاعی و امنیتی، الهیات، فقه و اصول، علوم قرآن و حدیث، اساتید و متخصصان حوزه مطالعات اسلامی و استراتژیک، و نیز مسئولان و دست اندرکاران نهادهای دفاعی و فرهنگی که به دنبال درک عمیق تر مبانی قرآنی دفاع سیاسی هستند، بسیار مفید خواهد بود. همچنین، تمامی علاقه مندان به مباحث قرآنی، اندیشه سیاسی اسلام و جایگاه دین در مسائل امنیتی و دفاعی می توانند از این کتاب بهره مند شوند و با شناخت بیشتری از آثار سورنا کیانی آشنا گردند.

معرفی جامع کتاب و نویسنده

کتاب بعد سیاسی دفاع همه جانبه از دیدگاه قرآن کریم: کتاب پنجم یک اثر پژوهشی عمیق است که در راستای تبیین یکی از مهم ترین ابعاد دفاعی جوامع اسلامی به نگارش درآمده است. این بخش به معرفی نویسنده و مشخصات کلی این کتاب می پردازد تا تصویری جامع از جایگاه آن در مجموعه آثار دفاعی قرآنی ارائه شود.

نویسنده: دکتر سورنا کیانی

دکتر سورنا کیانی از جمله پژوهشگران و اساتید برجسته در حوزه مطالعات دفاعی و قرآنی محسوب می شود. ایشان با تخصص در علوم دفاعی، فقه سیاسی و مطالعات اسلامی، توانسته اند پلی میان مبانی نظری قرآن کریم و نیازهای عملی دفاع و امنیت ملی ایجاد کنند. سوابق علمی و پژوهشی دکتر کیانی نشان دهنده سال ها تحقیق و تدریس در دانشگاه ها و مراکز عالی دفاعی است. رویکرد تحلیلی و مستند ایشان، به آثارشان اعتبار و عمق خاصی بخشیده است، به گونه ای که می توان ایشان را به عنوان مرجعی معتبر در زمینه تبیین دیدگاه قرآنی نسبت به مسائل استراتژیک و دفاعی دانست. تخصص دکتر کیانی در حوزه های فقه و اصول، علوم قرآن و حدیث، و همچنین آشنایی با چالش های معاصر، به او امکان داده است تا مباحث پیچیده را با زبانی شیوا و قابل فهم برای مخاطبان گوناگون ارائه دهد و به ارتقاء سطح دانش در این زمینه ها کمک شایانی کند.

مشخصات نشر کتاب

کتاب بعد سیاسی دفاع همه جانبه از دیدگاه قرآن کریم: کتاب پنجم با ویژگی های زیر منتشر شده است که آن را در دسترس علاقه مندان قرار می دهد:

• ناشر: انتشارات دانشگاه عالی دفاع ملی تهران
• سال انتشار: 1399
• فرمت: PDF (نسخه الکترونیک)
• تعداد صفحات: 216 صفحه
• شابک: 978-622-248-049-3
• موضوع کتاب: فقه و اصول، دفاع و امنیت ملی از منظر قرآن

این مشخصات نشان می دهد که کتاب یک منبع رسمی و دانشگاهی است که توسط یک نهاد معتبر در حوزه دفاع و امنیت منتشر شده است. فرمت الکترونیکی آن نیز دسترسی آسان را برای پژوهشگران و دانشجویان فراهم می کند.

جایگاه کتاب در مجموعه دفاع همه جانبه از دیدگاه قرآن کریم

کتاب بعد سیاسی دفاع همه جانبه از دیدگاه قرآن کریم: کتاب پنجم تنها یک اثر مستقل نیست، بلکه بخشی از یک مجموعه بزرگ تر و جامع است که تمامی ابعاد دفاع همه جانبه را از منظر قرآن کریم مورد بررسی قرار می دهد. این مجموعه شامل جلدهای مختلفی است که هر یک به بُعد خاصی از دفاع می پردازند:

1. کتاب اول: مفهوم شناسی دفاع، بازدارندگی، دشمن و دفاع همه جانبه
2. کتاب دوم: بعد اجتماعی-فرهنگی دفاع همه جانبه
3. کتاب سوم: بعد نظامی دفاع همه جانبه
4. کتاب چهارم: بعد اقتصادی دفاع همه جانبه
5. کتاب پنجم: بعد سیاسی دفاع همه جانبه (کتاب حاضر)

این ساختار جامع، نشان دهنده دیدگاه کل نگر نویسنده به مفهوم دفاع است که آن را نه تنها یک پدیده نظامی، بلکه یک استراتژی جامع و چندوجهی می بیند که ریشه در آموزه های عمیق قرآنی دارد. کتاب پنجم: بعد سیاسی به دلیل اهمیت حیاتی سیاست در هدایت و انسجام جامعه و تعامل با جهان خارج، نقش محوری در این مجموعه ایفا می کند. این جلد، ابعاد نظری و عملی دفاع سیاسی را تحلیل کرده و ارتباط آن را با سایر ابعاد دفاعی، به ویژه ابعاد اقتصادی و نظامی، تبیین می کند. انسجام و پیوستگی این مجلدات، به خواننده کمک می کند تا درکی جامع و یکپارچه از مفهوم دفاع همه جانبه از دیدگاه قرآن کریم به دست آورد.

چکیده و کلیات محتوایی کتاب بعد سیاسی دفاع همه جانبه

کتاب بعد سیاسی دفاع همه جانبه از دیدگاه قرآن کریم: کتاب پنجم با هدف تبیین دقیق مفهوم دفاع سیاسی قرآنی و ارائه یک چارچوب عملی برای آن نگارش یافته است. این کتاب بر پایه تحلیل عمیق آیات قرآن کریم و تفاسیر معتبر بنا شده و سعی دارد تا الگویی جامع برای درک و عملیاتی کردن دفاع سیاسی ارائه دهد.

هدف اصلی کتاب و روش شناسی پژوهش

هدف محوری این کتاب، مفهوم شناسی دقیق «دفاع سیاسی» با استعانت از آموزه های قرآنی است. نویسنده با بررسی و تحلیل 49 آیه از قرآن کریم و بهره گیری از تفاسیر گوناگون، این آیات را در 4 گزاره اصلی دسته بندی کرده است که هر یک جنبه ای از بعد سیاسی دفاع را روشن می سازند. روش شناسی پژوهش در این اثر، عمدتاً بر پایه داده بنیاد (Grounded Theory) یا همان تحلیل محتوای آیات و تفاسیر قرآنی استوار است. این رویکرد به نویسنده امکان می دهد تا با کاوش عمیق در متون دینی، مفاهیم پنهان و الگوهای رفتاری مرتبط با دفاع سیاسی را کشف و تبیین کند. به این ترتیب، کتاب تلاش می کند تا نه تنها «چه چیزی» دفاع سیاسی است، بلکه «چگونه» و «چرا» باید به آن پرداخت را نیز از منظر قرآن روشن سازد. این روش به اعتبار علمی و پژوهشی کتاب می افزاید و آن را به منبعی قابل اتکا برای مباحث نظری و کاربردی تبدیل می کند.

ضرورت و اهمیت دفاع سیاسی از دیدگاه قرآن

قرآن کریم تأکید فراوانی بر ضرورت مقابله با لجاجت و تعصب دشمنان اسلام و عدم پیروی از هوس های آنان دارد. این ضرورت، ریشه در بینش قرآنی نسبت به ماهیت دشمنی و آسیب های ناشی از آن دارد. قرآن به صراحت بیان می کند که اهل کتاب، با وجود علم و آگاهی نسبت به حقانیت اسلام، به دلیل لجاجت و تعصب، حاضر به پذیرش حق نیستند و به ستیز و عناد با مسلمانان می پردازند. به عنوان مثال، در بخشی از کتاب آمده است: «سوگند که اگر هر گونه آیه، نشانه و دلیلی برای (این گروه از) اهل کتاب بیاوری از قبله تو پیروی نخواهند کرد.» (وَ لَئِنْ أَتَیْتَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ بِکُلِّ آیَةٍ ما تَبِعُوا قِبْلَتَکَ ) این آیه نشان می دهد که روح حقیقت جویی در آن ها مرده است و تلاش برای هدایت آن ها بی فایده خواهد بود. بنابراین، قرآن کریم از مسلمانان می خواهد که هرگز تسلیم هوس ها و خواسته های دشمنان نشوند، زیرا این تسلیم شدن به منزله ظلم به خود و جامعه اسلامی است. این حکم نه تنها برای عموم مردم، بلکه برای پیامبر (ص) نیز صدق می کند و نشان دهنده یک قانون الهی است که کسی حق تغییر آن را ندارد. از این رو، دفاع سیاسی در برابر نرفتن زیر بار سلطه و هوسرانی دشمنان، یک اصل بنیادین قرآنی است که به حفظ عزت، استقلال و هویت اسلامی جامعه کمک می کند. این امر، مسلمانان را به قاطعیت در برابر مخالفان و مأیوس کردن دشمنان فرا می خواند و در نهایت، به ایجاد جامعه ای مقتدر و خودباور منجر می شود.

مفهوم شناسی بُعد سیاسی دفاع همه جانبه قرآنی: چیستی، چگونگی و چرایی

برای درک عمیق بعد سیاسی دفاع همه جانبه از دیدگاه قرآن کریم، نیاز به تبیین دقیق سه مفهوم کلیدی «چیستی»، «چگونگی» و «چرایی» آن است. این سه محور به ما کمک می کنند تا ماهیت، الزامات و اهداف این نوع دفاع را از منظر آموزه های قرآنی دریابیم.

چیستی دفاع سیاسی قرآنی

«چیستی» دفاع سیاسی قرآنی به تعریف جامع و دقیق این مفهوم از منظر آموزه های الهی می پردازد. دفاع سیاسی در نگاه قرآن، تنها مجموعه ای از اقدامات دیپلماتیک یا راهبردهای مقابله ای نیست، بلکه شامل هرگونه تدبیر، برنامه و عملی است که یک جامعه اسلامی برای حفظ حاکمیت، استقلال، ارزش های دینی و نظام سیاسی خود در برابر تهدیدات داخلی و خارجی، با الهام از مبانی قرآنی، انجام می دهد. مبانی نظری و اعتقادی دفاع سیاسی در قرآن بر اصول محوری توحید، عدل، کرامت انسانی، نفی سلطه و ستم (اصل نفی سبیل) و ولایت الهی استوار است. این بدان معناست که دفاع سیاسی نه تنها برای حفظ سرزمین، بلکه برای پاسداری از بنیان مداری اسلامی و ارزش های توحیدی صورت می گیرد. ویژگی های منحصربه فرد دفاع سیاسی مبتنی بر اصول اسلامی شامل جنبه های پیشگیرانه، جامع نگرانه (پوشش ابعاد فکری، فرهنگی، اقتصادی و دیپلماتیک)، اخلاقی و مبتنی بر تقوا و بصیرت است. در واقع، این دفاع یک رویکرد فعالانه است که هدف آن ایجاد جامعه ای مستقل، مقتدر و الهی است که در آن، عزت و حاکمیت مسلمانان حفظ شود.

چگونگی (شرایط و الزامات) دفاع سیاسی قرآنی

«چگونگی» دفاع سیاسی قرآنی به شناسایی شرایط و الزامات مورد نیاز برای عملیاتی کردن این دفاع اشاره دارد. برای آنکه دفاع سیاسی مؤثر و کارآمد باشد، لازم است بسترها و زمینه های خاصی فراهم شود. از جمله مهم ترین این شرایط می توان به وحدت و انسجام ملی، بصیرت سیاسی و شناخت دقیق دشمن و توطئه های آن، وجود رهبری مقتدر و عادل، و حضور فعال و مشارکت مردم در صحنه های سیاسی اشاره کرد. قرآن کریم بر لزوم تقویت ایمان، استقامت و صبر در برابر مشکلات، و همچنین آمادگی همه جانبه تأکید دارد. الزامات اخلاقی دفاع سیاسی شامل پرهیز از ظلم، رعایت عدالت حتی با دشمنان، وفای به عهد (مگر در موارد خاص و با رعایت اصول قرآنی) و دوری از تفرقه است. از نظر راهبردی، دفاع سیاسی قرآنی نیازمند تدوین استراتژی های هوشمندانه، بهره گیری از دیپلماسی فعال، استفاده از ابزارهای رسانه ای و فرهنگی برای روشنگری، و ایجاد بازدارندگی سیاسی در برابر دشمنان است. همه اینها باید در چارچوب اصول شرعی و اخلاقی اسلام صورت گیرد.

چرایی (اهداف و پیامدها) دفاع سیاسی قرآنی

«چرایی» دفاع سیاسی قرآنی به اهداف و پیامدهای این نوع دفاع می پردازد. هدف اصلی دفاع سیاسی قرآنی، حفظ کیان و امنیت ملی از منظر قرآن، جلوگیری از سلطه و سیطره دشمنان بر مسلمانان، و تامین امنیت و آرامش جامعه اسلامی است. این اهداف را می توان به دو دسته کوتاه مدت و بلندمدت تقسیم کرد. در کوتاه مدت، هدف جلوگیری از نفوذ سیاسی، برهم زدن توطئه های دشمن، حفظ استقلال و حاکمیت کشور و جلوگیری از تضعیف روحیه مردم است. در بلندمدت، دفاع سیاسی قرآنی به دنبال تثبیت بنیان مداری اسلامی، ارتقاء جایگاه اسلام در سطح بین الملل، فراهم آوردن زمینه برای پیشرفت و شکوفایی جامعه اسلامی و تحقق عدالت اجتماعی و الهی است. پیامدهای مثبت رعایت اصول دفاع سیاسی شامل افزایش اقتدار و عزت ملی، ایجاد بازدارندگی در برابر تهدیدات، تقویت همبستگی اجتماعی، رشد و توسعه در ابعاد مختلف و رسیدن به حیات طیبه است. در مقابل، عواقب نادیده گرفتن این اصول می تواند شامل از دست دادن استقلال، تضعیف باورهای دینی، بروز تفرقه و نفوذ دشمنان باشد که همگی به زوال جامعه اسلامی منجر خواهد شد. از این رو، درک این اهداف و پیامدها، ضرورت پرداختن به بعد سیاسی دفاع همه جانبه را دوچندان می کند.

شرح مبحث الگوی فرآیندی بُعد سیاسی دفاع همه جانبه قرآنی

یکی از بخش های کلیدی کتاب دکتر سورنا کیانی، تبیین الگوی فرآیندی دفاع سیاسی از دیدگاه قرآن کریم است. این الگو به تشریح روابط میان عوامل مختلف در فرایند دفاع سیاسی می پردازد و نشان می دهد که چگونه یک نظام دفاعی سیاسی می تواند از مراحل اولیه شکل گیری تا دستیابی به اهداف نهایی خود، بر اساس آموزه های قرآنی، پیش برود. این الگو به ۶ دسته بندی اصلی تقسیم می شود که در ادامه به تفصیل مورد بررسی قرار می گیرند.

دسته بندی مؤلفه های الگوی فرآیندی

الگوی فرآیندی بُعد سیاسی دفاع همه جانبه قرآنی، مؤلفه های خود را در شش دسته کلان جای می دهد تا تمامی ابعاد علّی، محوری، محیطی، راهبردی، واسطه ای و پیامدی را در بر گیرد. این دسته بندی جامعیت و انسجام الگوی پیشنهادی را تضمین می کند و به خواننده کمک می کند تا تصویر روشنی از ارتباطات پیچیده میان این مؤلفه ها به دست آورد.

جدول زیر خلاصه ای از این دسته بندی ها را ارائه می دهد:

دسته بندی مؤلفه	توضیح کلی
اقدامات و مؤلفه های علی	ریشه ها و دلایل اولیه شکل گیری و نیاز به دفاع سیاسی
اقدامات و مؤلفه های محوری	اصول ثابت و ستون های بنیادین که دفاع سیاسی بر آن ها استوار است
اقدامات و مؤلفه های محیطی	تأثیر عوامل خارجی و شرایط پیرامونی بر فرآیند دفاع سیاسی
اقدامات و مؤلفه های راهبردی	استراتژی ها و رویکردهای کلان برای هدایت دفاع سیاسی
اقدامات و مؤلفه های واسطه ای	سازوکارها و ابزارهای عملیاتی و اجرایی دفاع سیاسی
اقدامات و مؤلفه های پیامدی	نتایج و برآیندهای مطلوب یا نامطلوب دفاع سیاسی

شرح اقدامات و مؤلفه ها به تفصیل

هر یک از دسته بندی های فوق در کتاب سورنا کیانی با جزئیات بیشتری مورد بحث قرار گرفته اند:

اقدامات و مؤلفه های علی

این مؤلفه ها به دلایل و ریشه هایی می پردازند که جامعه اسلامی را وادار به اتخاذ دفاع سیاسی می کند. این دلایل می توانند شامل تهدیدات خارجی (مانند توطئه های دشمنان برای نفوذ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی)، ضعف های داخلی (مانند تفرقه، فساد، یا عدم بصیرت) و نیز لزوم حفظ مبانی و ارزش های قرآنی در برابر انحرافات باشند. این بخش از الگو بر این نکته تأکید دارد که دفاع سیاسی یک واکنش نیست، بلکه یک ضرورت برآمده از تحلیل دقیق وضعیت و شناخت تهدیدات موجود و بالقوه است.

اقدامات و مؤلفه های محوری

این بخش، اصول ثابت و بنیادینی را شامل می شود که دفاع سیاسی قرآنی بر آن ها استوار است. از جمله این مؤلفه ها می توان به توکل بر خدا، وحدت امت اسلامی، پایداری و استقامت در برابر دشمن، عمل به عدل و پرهیز از ظلم، و ولایت مداری اشاره کرد. این مؤلفه ها به مثابه ستون های فقرات دفاع سیاسی عمل می کنند و تضمین کننده جهت گیری صحیح و مشروعیت اقدامات دفاعی هستند. بدون پایبندی به این اصول، هرگونه تلاش برای دفاع سیاسی ممکن است از مسیر اصلی خود منحرف شود.

اقدامات و مؤلفه های محیطی

عوامل محیطی به شرایط بیرونی و پیرامونی جامعه اسلامی اشاره دارند که می توانند بر فرآیند دفاع سیاسی تأثیرگذار باشند. این عوامل شامل وضعیت منطقه ای و بین المللی، سیاست های قدرت های بزرگ، وجود پیمان ها و اتحادها، و حتی تحولات تکنولوژیکی و ارتباطاتی است. فهم دقیق این مؤلفه ها برای مدیریت دفاع سیاسی حیاتی است، زیرا به جامعه اسلامی امکان می دهد تا با توجه به واقعیت های محیطی، استراتژی های خود را تنظیم و تطبیق دهد و از فرصت ها بهره برداری کرده و تهدیدات را کاهش دهد.

اقدامات و مؤلفه های راهبردی

این بخش شامل استراتژی ها و رویکردهای کلانی است که برای هدایت و اجرای دفاع سیاسی به کار گرفته می شوند. این راهبردها می توانند شامل دیپلماسی فعال، مقابله با جنگ نرم و پروپاگاندای دشمن، تقویت جبهه داخلی از طریق آگاهی بخشی و بصیرت افزایی، و ایجاد بازدارندگی سیاسی باشند. تأکید بر پیش بینی و پیشگیری، انعطاف پذیری در اتخاذ تاکتیک ها و هدف گذاری بلندمدت از ویژگی های این مؤلفه ها است. وظایف رهبر جامعه اسلامی در تدوین و اجرای این راهبردها نقش محوری دارد.

اقدامات و مؤلفه های واسطه ای

مؤلفه های واسطه ای به سازوکارها و ابزارهایی اشاره دارند که برای اجرایی کردن اقدامات راهبردی در حوزه دفاع سیاسی به کار می روند. این ابزارها می توانند شامل نهادهای دیپلماتیک، رسانه های گروهی، سازمان های فرهنگی، نهادهای اطلاعاتی و امنیتی، و قوانین و مقررات داخلی و بین المللی باشند. کارآمدی این ابزارها نقش تعیین کننده ای در موفقیت دفاع سیاسی ایفا می کند. به عنوان مثال، استفاده هوشمندانه از دیپلماسی عمومی برای تبیین مواضع اسلامی و جذب حمایت بین المللی، یکی از این سازوکارهاست.

اقدامات و مؤلفه های پیامدی

این مؤلفه ها به نتایج و برآیندهای دفاع سیاسی موفق از دیدگاه قرآن کریم می پردازند. پیامدهای مطلوب شامل حفظ استقلال و حاکمیت جامعه اسلامی، ارتقاء عزت و کرامت مسلمانان، ایجاد امنیت و آرامش پایدار، و رشد و توسعه در ابعاد مختلف است. همچنین، توانایی مقابله مؤثر با لجاجت و تعصب دشمنان، دفع شرارت های آن ها، و مأیوس کردنشان از تحقق اهدافشان، از جمله نتایج مستقیم این نوع دفاع است. این پیامدها نشان می دهند که هدف نهایی دفاع سیاسی، صرفاً بقا نیست، بلکه رسیدن به یک جامعه نمونه اسلامی و ارائه آن به عنوان الگو به جهانیان است.

شرح مبحث الگوی گزاره ای بُعد سیاسی دفاع همه جانبه قرآنی

بخش مهم دیگری از کتاب بعد سیاسی دفاع همه جانبه از دیدگاه قرآن کریم: کتاب پنجم، ارائه الگوی گزاره ای دفاع سیاسی است. این الگو بر پایه استخراج و دسته بندی 49 آیه قرآنی مرتبط با مفهوم دفاع سیاسی بنا شده و آن ها را در قالب چهار گزاره کلیدی و جامع ارائه می کند. این گزاره ها به منزله ستون های فقرات نظری و عملی دفاع سیاسی قرآنی عمل می کنند و بینش عمیقی در مورد وظایف و راهبردهای جامعه اسلامی در مواجهه با تهدیدات سیاسی ارائه می دهند.

مقدمه و نحوه استخراج گزاره ها

نویسنده با رویکردی تحلیلی-تفسیری، تمامی آیات قرآن کریم را که به نوعی با ابعاد سیاسی دفاعی ارتباط دارند، مورد بررسی قرار داده است. این فرآیند شامل مطالعه ده ها تفسیر قرآن، بررسی شأن نزول آیات، و تحلیل ارتباط مفاهیم قرآنی با مباحث دفاعی و سیاسی است. پس از این تحلیل عمیق، 49 آیه کلیدی شناسایی شده اند که همگی در زیرمجموعه چهار گزاره اصلی قرار می گیرند. این گزاره ها در واقع عصاره و چکیده پیام های قرآنی در زمینه دفاع سیاسی هستند و چارچوبی نظری برای درک و عملیاتی کردن این بُعد از دفاع ارائه می دهند.

قرآن کریم تأکید می کند که بنیان مداری اسلامی و ممانعت از سلطه دشمنان، اصلی حیاتی برای بقا و کرامت جامعه مسلمانان است.

تفصیل گزاره های کلیدی

چهار گزاره اصلی که بُعد سیاسی دفاع همه جانبه قرآنی را تشکیل می دهند، عبارتند از:

گزاره 25: وظایف متقابل رهبر جامعه اسلامی، حکومت و مردم نسبت به یکدیگر

این گزاره بر مبنای آیات متعددی از قرآن کریم، رابطه متقابل و حقوق و وظایف دوسویه میان رهبر جامعه اسلامی (ولی امر)، نهاد حکومت و آحاد مردم را تبیین می کند. از دیدگاه قرآن، رهبر و حکومت وظیفه دارند تا با عدل و احسان، جامعه را اداره کنند، امنیت را برقرار سازند، و از حقوق مردم دفاع نمایند. این شامل مشاوره (شورا) با مردم در امور عمومی، رعایت عدالت قضایی و اقتصادی، و تأمین رفاه عمومی می شود. در مقابل، مردم نیز وظیفه دارند تا از رهبر و حکومت در امور مشروع اطاعت کنند، در برابر دشمنان یاری گر باشند، و با بصیرت و آگاهی در صحنه های سیاسی و اجتماعی حضور یابند. این وظایف متقابل، پایه های یک نظام سیاسی سالم و مستحکم را تشکیل می دهند که قادر به دفاع همه جانبه از خود در برابر تهدیدات است. هرگونه کوتاهی در انجام این وظایف از هر سوی، می تواند به تضعیف نظام و نفوذ دشمنان منجر شود.

گزاره 26: نشانه های دشمنی منافقان، مشرکان و کفار با اسلام و شیوه های مقابله با آن ها

این گزاره به تبیین دقیق نشانه های دشمنی گروه های مختلفی چون منافقان، مشرکان و کفار با اسلام و مسلمانان می پردازد و راهکارهای قرآنی برای مقابله با دشمنان در قرآن را ارائه می دهد. منافقان کسانی هستند که در ظاهر خود را مسلمان می دانند اما در باطن به اسلام کینه می ورزند و به دنبال تضعیف جامعه از درون هستند. نشانه های دشمنی آن ها شامل تفرقه افکنی، دروغ گویی، جاسوسی، و ایجاد شک و تردید در میان مسلمانان است. مشرکان و کفار نیز با عقاید باطل و اقدامات خصمانه خود، به مقابله با اسلام می پردازند. قرآن راهکارهایی مانند افشای توطئه های آن ها، استقامت و پایداری در راه حق، عدم اطمینان و اعتماد به آن ها، و آمادگی نظامی و سیاسی برای مقابله با تهدیداتشان را توصیه می کند. این گزاره بر هوشیاری دائمی و شناخت دقیق تاکتیک های دشمن تأکید دارد تا جامعه اسلامی بتواند در برابر انواع دسیسه ها مقاومت کند.

گزاره 27: بنیان مداری اسلامی و ممانعت از سلطه، سیطره و ستم دشمنان (اهل کتاب، منافقان، مشرکان، کفار) بر مسلمانان

این گزاره بر اصل بنیادین «نفی سبیل» تأکید دارد، به این معنی که خداوند هرگونه راه و طریقی را که منجر به سلطه و سیطره کفار (اعم از اهل کتاب، منافقان، مشرکان و کفار) بر مسلمانان شود، نفی کرده است. این اصل به جامعه اسلامی فرمان می دهد که هرگز تحت سلطه سیاسی، اقتصادی، فرهنگی یا نظامی دشمنان قرار نگیرد و عزت و استقلال خود را حفظ کند. ممانعت از ستم و تجاوز دشمنان، نه تنها یک حق، بلکه یک وظیفه شرعی است. این گزاره شامل مقاومت در برابر تحریم ها، عدم پذیرش قراردادهای ناعادلانه، حفظ هویت فرهنگی و جلوگیری از نفوذ فکری و اخلاقی دشمنان است. هدف نهایی، تثبیت حاکمیت الهی و برپایی نظامی است که در آن مسلمانان سرور و مقتدر باشند و نه تحت سیطره دیگران. این وظیفه رهبر جامعه اسلامی و حکومت است که با تدابیر لازم و مقاومت در برابر فشارها، این اصل را عملی سازند.

گزاره 28: اصول و مبانی رعایت و لغو پیمان ها، اعلان جنگ و پذیرش صلح

این گزاره به بررسی احکام فقهی و اخلاقی مرتبط با روابط بین الملل و دفاع در اسلام می پردازد. قرآن کریم بر وفای به عهد و پیمان با دیگر ملت ها و گروه ها تأکید فراوان دارد، مگر در شرایطی که طرف مقابل پیمان شکنی کند یا قصد خیانت داشته باشد. در چنین مواردی، قرآن اجازه لغو پیمان ها را صادر می کند، البته با اطلاع رسانی قبلی به طرف مقابل برای حفظ عدالت و دوری از فریب. در مورد اعلان جنگ، اسلام تنها در شرایط دفاع مشروع، مقابله با تجاوز، یا رفع ظلم و فتنه اجازه جنگ را صادر می کند و بر لزوم رعایت حدود الهی در جنگ و پرهیز از ظلم و تعدی تأکید دارد. همچنین، پذیرش صلح نیز در صورتی که به نفع مسلمانان باشد و به حفظ امنیت و استقلال منجر شود، مورد تأیید قرآن است. این گزاره چارچوب کاملی از فقه سیاسی اسلامی در حوزه روابط خارجی و دفاعی را ارائه می دهد که مبتنی بر عدل، حکمت و مصلحت است و از هرگونه سلطه پذیری یا ظلم به دیگران پرهیز می کند.

نقد و بررسی و ارزیابی کتاب

کتاب بعد سیاسی دفاع همه جانبه از دیدگاه قرآن کریم: کتاب پنجم به عنوان یک اثر پژوهشی در حوزه فقه سیاسی و مطالعات دفاعی از منظر قرآن، دارای نقاط قوت و همچنین مجال هایی برای بحث و توسعه بیشتر است. ارزیابی این اثر به درک بهتر عمق و کاربرد آن کمک می کند.

نقاط قوت برجسته

این کتاب از جهات مختلفی دارای نقاط قوت چشمگیری است که آن را به اثری مهم در حوزه خود تبدیل کرده است:

• رویکرد نوآورانه: نویسنده با ارائه یک الگوی جامع فرآیندی و گزاره ای برای دفاع سیاسی از منظر قرآن، رویکردی نوین و ساختارمند را در این زمینه معرفی می کند. این شیوه، مباحث را از پراکندگی خارج کرده و در قالب یک مدل قابل تحلیل و کاربردی ارائه می دهد.
• عمق تحلیل قرآنی: تحلیل 49 آیه قرآنی با استناد به تفاسیر معتبر و استخراج چهار گزاره کلیدی، نشان دهنده عمق و دقت نویسنده در پژوهش های قرآنی است. این دقت به اعتبار علمی و دینی کتاب می افزاید.
• جامعیت در ارائه الگو: الگوی ارائه شده، ابعاد مختلف دفاع سیاسی را از علل و مبانی گرفته تا سازوکارها و پیامدها، در بر می گیرد. این جامعیت به خواننده کمک می کند تا تمامی جوانب این بُعد از دفاع را به صورت یکپارچه درک کند.
• کاربرد پژوهش در شرایط کنونی: مباحث مطرح شده در کتاب، به ویژه در زمینه مقابله با لجاجت دشمنان، نفی سلطه و پیمان ها در اسلام، دارای کاربرد عملی و راهبردی در شرایط پیچیده ژئوپلیتیک کنونی است. این کتاب می تواند راهنمای مناسبی برای سیاست گذاران و مسئولان باشد.
• افزودن به ادبیات فقه سیاسی اسلامی: این اثر به پربارتر شدن ادبیات پژوهشی در حوزه اندیشه سیاسی اسلام و امنیت ملی از منظر قرآن کمک شایانی می کند و می تواند مبنایی برای پژوهش های آتی در این زمینه باشد.

کتاب دکتر سورنا کیانی با تحلیلی عمیق از 49 آیه قرآنی، الگویی کاربردی برای دفاع سیاسی ارائه می دهد که فراتر از مباحث نظری صرف می رود.

پیشنهادها و نکاتی برای بحث بیشتر

هر اثر علمی، حتی برجسته ترین آن ها، همواره فضایی برای تکامل و بحث های آتی دارد. در مورد این کتاب نیز می توان نکاتی را برای توسعه بیشتر یا طرح مباحث جدید مطرح کرد:

• نیاز به ارائه راهکارهای عملیاتی تر: اگرچه کتاب الگوی نظری جامعی ارائه می دهد، اما می توان در پژوهش های آتی، به راهکارهای عملیاتی و جزئی تر برای اجرای این الگوها در سطوح مختلف سیاست گذاری و اجرایی پرداخت. مثلاً، چگونگی عملیاتی کردن گزاره های مربوط به وظایف متقابل رهبر، حکومت و مردم در قالب برنامه های مشخص.
• مقایسه با نظریات مدرن دفاع سیاسی: برای غنای بیشتر، می توان این دیدگاه قرآنی را با نظریات مدرن دفاع سیاسی در غرب یا سایر مکاتب فکری مقایسه کرد تا نقاط اشتراک و افتراق مشخص شود و جایگاه منحصر به فرد اندیشه اسلامی بهتر تبیین گردد.
• پتانسیل برای پژوهش های آتی: این کتاب می تواند مبنایی برای مطالعات موردی و تحلیل تجربی باشد. به عنوان مثال، بررسی چگونگی به کارگیری این الگو در مواجهه با چالش های سیاسی مشخص در تاریخ اسلام یا در دوران معاصر. همچنین، پرداختن به ابعاد جدید تهدیدات سیاسی (مانند جنگ سایبری یا نفوذ رسانه ای) از منظر قرآن، می تواند موضوع پژوهش های آینده باشد.
• تأثیر پدیده های جهانی بر دفاع سیاسی قرآنی: بررسی اینکه چگونه پدیده هایی مانند جهانی شدن، شکل گیری سازمان های بین المللی و تحولات تکنولوژیک، بر فهم و اجرای بعد سیاسی دفاع از دیدگاه قرآن تأثیر می گذارند و چه راهکارهای جدیدی را طلب می کنند، می تواند به عمق بحث اضافه کند.

راهنمای مطالعه کتاب و پیشنهاد به مخاطبان

برای بهره برداری حداکثری از کتاب بعد سیاسی دفاع همه جانبه از دیدگاه قرآن کریم: کتاب پنجم و درک عمیق تر مفاهیم آن، رعایت برخی نکات در مطالعه می تواند مفید باشد. این کتاب به دلیل رویکرد علمی و تخصصی خود، برای گروه خاصی از مخاطبان ارزشمندتر است.

بهترین روش مطالعه برای بهره برداری حداکثری

برای دستیابی به درکی جامع و عمیق از محتوای کتاب، می توان از روش های زیر بهره برد:

• مطالعه مقدماتی و کلی: ابتدا، فهرست مطالب و بخش مقدمه را به دقت مطالعه کنید تا با ساختار کلی کتاب، اهداف نویسنده و اهمیت موضوع آشنا شوید. این کار به شما یک نقشه راه اولیه از محتوای کتاب می دهد.
• تمرکز بر مفهوم شناسی: بخش های مربوط به «چیستی، چگونگی و چرایی» دفاع سیاسی را با دقت بیشتری بخوانید. این مفاهیم، پایه های اصلی درک الگوهای بعدی هستند.
• تحلیل الگوهای فرآیندی و گزاره ای: در هنگام مطالعه بخش های مربوط به الگوی فرآیندی و گزاره ای، سعی کنید ارتباط بین مؤلفه ها و گزاره ها را با یکدیگر و با آیات قرآنی مطرح شده، درک کنید. می توانید برای هر گزاره، نکات کلیدی و مصادیق آن را یادداشت برداری کنید.
• توجه به آیات قرآن در مورد دفاع: نویسنده به 49 آیه قرآنی استناد کرده است. تلاش کنید با مراجعه به اصل آیات و تفاسیر آن ها، درک خود را از مبانی قرآنی دفاع سیاسی تعمیق بخشید.
• مرور و جمع بندی: پس از اتمام مطالعه هر بخش یا کل کتاب، خلاصه ای از نکات اصلی تهیه کنید. این کار به تثبیت مفاهیم در ذهن کمک می کند و امکان مرور سریع را فراهم می سازد.
• تفکر کاربردی: در طول مطالعه، سعی کنید مباحث نظری مطرح شده را با مسائل و چالش های سیاسی و امنیتی روز جامعه و جهان مرتبط سازید تا کاربرد عملی مفاهیم را بهتر درک کنید.

با این روش، خواننده می تواند به شکلی فعال و تحلیلی با محتوای کتاب درگیر شود و بیشترین بهره را از آن ببرد.

توصیه به چه کسانی

این کتاب به طور خاص برای گروه های زیر توصیه می شود:

• دانشجویان و پژوهشگران: رشته های علوم سیاسی، مطالعات دفاعی و امنیتی، الهیات، فقه و اصول، علوم قرآن و حدیث، که به دنبال منابع علمی و پژوهشی در زمینه دفاع از منظر اسلام و قرآن هستند. این کتاب می تواند به عنوان منبع اصلی یا مکمل برای پایان نامه ها و مقالات پژوهشی مورد استفاده قرار گیرد.
• اساتید و متخصصان: حوزه مطالعات اسلامی و استراتژیک، که علاقه مند به نظریه پردازی های نوین در حوزه فقه سیاسی و دفاعی هستند. این اثر دیدگاه های جدیدی را برای تحلیل و بررسی مسائل راهبردی از منظر اسلامی ارائه می دهد.
• مسئولان و دست اندرکاران: نهادهای دفاعی، فرهنگی و پژوهشی کشور که نیازمند آشنایی با مبانی قرآنی دفاع همه جانبه در بعد سیاسی هستند. این کتاب می تواند به آن ها در تدوین راهبردها و سیاست های مبتنی بر آموزه های قرآنی کمک کند.
• عموم علاقه مندان: به مباحث قرآنی، اندیشه سیاسی اسلام و جایگاه دین در مسائل امنیتی و دفاعی که به دنبال درک عمیق تر این مفاهیم هستند.
• کسانی که به دنبال شناخت بیشتر آثار سورنا کیانی هستند: این کتاب بخش مهمی از مجموعه آثار ایشان را تشکیل می دهد و می تواند دروازه ای برای ورود به سایر تحقیقات این نویسنده باشد.

نتیجه گیری

کتاب بعد سیاسی دفاع همه جانبه از دیدگاه قرآن کریم: کتاب پنجم نوشته دکتر سورنا کیانی، اثری مهم و ارزشمند در زمینه تبیین ابعاد قرآنی دفاع به ویژه در حوزه سیاسی است. این کتاب با ارائه یک الگوی جامع فرآیندی و گزاره ای، مبانی، الزامات و اهداف دفاع سیاسی را با استناد به 49 آیه قرآنی به دقت تشریح می کند. نویسنده با رویکردی تحلیلی و مستند، مفاهیم پیچیده ای چون وظایف متقابل رهبر جامعه اسلامی، حکومت و مردم، نشانه های دشمنی منافقان، مشرکان و کفار، اصل نفی سبیل و اصول رعایت و لغو پیمان ها، اعلان جنگ و پذیرش صلح را از منظر قرآن کریم مورد واکاوی قرار می دهد.

این اثر نه تنها به غنای ادبیات فقه سیاسی اسلامی می افزاید، بلکه با کاربردپذیری خود در شرایط کنونی جهان، می تواند راهنمای عملی برای پژوهشگران، دانشجویان، اساتید و به ویژه مسئولان در تدوین راهبردهای دفاعی و سیاسی مبتنی بر آموزه های قرآنی باشد. مطالعه این کتاب به تمامی علاقه مندان به مباحث دفاعی-سیاسی از منظر اسلام، به شدت توصیه می شود تا با درکی عمیق تر از ابعاد قرآنی دفاع همه جانبه، به امنیت ملی و عزت اسلامی جامعه کمک کنند.